Obavještajni izvještaj razotkriva rusko miješanje u glasanje za EU u Moldaviji

U slučaju Moldavije, puni opseg operacije otkriva kampanje dezinformacija, nezakonito finansiranje proruskih političkih partija, organizaciju nasilnih protesta, eksploataciju pravoslavne crkve i cyber napade na izbornu infrastrukturu koje su vjerovatno izveli strani akteri.

Ilan Șor: Oligarh iza pokušaja destabilizacije Moldavije

Oktobarski moldavski referendum završen je vrlo tijesnim rezultatom: podršku je izrazilo 50,3 posto birača. Neposredno nakon glasanja, vršilac dužnosti predsjednika Moldavije Maja Sandu izjavila je da su "kriminalne grupe... napale našu zemlju sa desetinama miliona eura, lažima i propagandom, koristeći najsramnije metode kako bi naše građane i naciju držali u neizvjesnosti i nestabilnosti".

Zatim je dodala da su ove grupe podržane iz inozemstva. Izvještaj tajne službe sada daje detaljan opis kako je cijela operacija trebala izgledati.

Prema informacijama SIS-a, moldavski oligarh Ilan Șor odigrao je ključnu ulogu u pokušaju manipulacije. Korijeni njegovog bogatstva sežu do 2014. godine, kada je bio umiješan u bankovnu prevaru velikih razmjera u kojoj je ukradeno približno milijardu dolara iz tri moldavske banke — Banca de Economii, Unibank i Banca Socială — što je ekvivalent oko 10-12 posto BDP-a Moldavije u to vrijeme.

Za ovu prevaru Șor je 2017. godine osuđen na sedam i po godina zatvora, ali je uložio žalbu na presudu. Kazna mu je 2023. povećana na 15 godina zatvora. Međutim, Șor nikada nije odslužio kaznu, jer je pobjegao u Izrael, a kasnije u Rusiju.

Partija “ȘOR”: političko pokriće za operacije uticaja Suđenje i osuda nisu spriječili Șora da preuzme politički pokret Jednakost i preimenuje ga u stranku „ȘOR“. Pod ovom zastavom izabran je u parlament Moldavije 2019. godine. Međutim, zbog krivičnog gonjenja nikada lično nije prisustvovao sjednicama parlamenta.

Ustavni sud Moldavije zabranio je Șorovu stranku u ljeto 2022. godine, omogućivši njenim poslanicima da završe svoj mandat kao nezavisni. Međutim, to nije spriječilo Șora u daljem političkom angažmanu. U proljeće 2024. godine iz Izraela se preselio u Rusiju, gdje je, prema podacima obavještajne službe, koordinirao operaciju velikih razmjera s ciljem miješanja u moldavsku politiku, posebno referendum o Evropskoj uniji. Njegov novoosnovani koordinacioni centar navodno je direktno štitila i kontrolirala ruska obaveštajna služba - odnosno FSB.

Prema izvještajima moldavskog SIS-a, u Moskvi je stvoreno koordinacijsko sjedište za projekat ȘOR s odvojenim jedinicama odgovornim za političku strategiju, organizaciju, finansije i logistiku, koje je sve vodio lično Ilan Șor. U glavnom gradu Moldavije, Kišinjevu, počela je sa radom izvršna kancelarija. Moldavska kancelarija bila je odgovorna za pravna pitanja, odnose s javnošću, koordinaciju mladih, logistiku i obuku pojedinaca koji govore na predizbornim skupovima.

Ured je navodno obučio više od 100 "regrutera", kasnije raspoređenih u 119 teritorijalnih ćelija. Svaka ćelija je imala za cilj zaposliti najmanje 1.500 radnika. Osim toga, stvoreno je više od 1.900 primarnih ćelija, za obuku više od 33.000 aktivista. Svaki aktivista je imao zadatak da ubijedi pet do 10 birača, obećavajući im novac u zamjenu za glasanje protiv unošenja težnje za pristupanjem Moldavije EU u ustav. Sami organizatori su plaćali oko 2.000 MDL (oko 100 eura) mjesečno, da bi se u oktobru  isplate povećale na 3.000 MDL (oko 150 eura). Međutim, prema moldavskim obavještajnim službama, regruteri su na kraju prikupili manje kupljenih glasova nego što je planirano, osiguravši glasove od oko 84.000 pojedinaca.

Pobeda–Victorie: novi proruski blok i njegova strategija

Kao paravan za ovu operaciju osnovan je novi politički subjekt pod nazivom Pobeda–Victorie. Osnovao ga je Șor, a uključivao je Șorovu zabranjenu stranku i nekoliko manjih proruskih stranaka u Moldaviji. Șor je postao politički lider Pobede, dok je poziciju izvršnog sekretara preuzela Evghenia Guțul, članica Șorove zabranjene stranke i guvernerka Gagauske autonomne teritorijalne jedinice. Gagauzija je, kao i poznatiji separatistički region Pridnjestrovlja, snažno proruski nastrojena. Na referendumu 2014. godine, stanovnici Gagauzije odbacili su pristupanje Moldavije EU i odobrili potencijalno proglašenje nezavisnosti ako dođe do pristupanja.

 

Prema izvještaju SIS-a, novostvoreni blok Pobeda uspostavio je tri pozivna centra u Moskvi kako bi održavao kontakt sa moldavskim podružnicama i regrutovao nove pristalice. Pobjedin štab koristio je Telegram bot (@KYCMD_bot) za registraciju novih promotera i koordinaciju njihovih aktivnosti.

Evrazia: Propaganda i organizacija akcija destabilizacije

Međutim, Pobeda–Victorie nije bila jedina organizacija povezana sa Șorom osnovana u aprilu 2024. godine. Druga je bila neprofitna organizacija ANO Evrazia, koju je osnovala bivša sekretarka stranke “ȘOR” Nelli Parutenco. Pobjegla je iz Moldavije 2022. godine zbog istrage o nezakonitom finansiranju partije “ȘOR”.

Koordinaciono vijeće Evrazie predvodi Aliona Aršinova, poslanica Državne dume Ruske Federacije i članica stranke Jedinstvena Rusija. Aršinova je, između ostalog, izjavila da Evrazia "čini sve da pomogne predsjedniku Vladimiru Putinu da oživi našu veliku evroazijsku porodicu". Drugi član koordinacionog vijeća bio je lično Ilan Șor. Prema nalazu novinara naše partnerske organizacije OCCRP, kao i moldavske obavještajne službe, Evrazia je odigrala ključnu ulogu u planu Rusije da sabotira referendum.

Aktivnosti Evrazie, prema sadržaju izvještaja SIS-a, mogu se podijeliti u dva dijela. Vani se predstavljala i predstavlja se kao neprofitna organizacija sa ciljem „jačanja obostrano korisnih integracionih procesa na postsovjetskom prostoru“. Na njenom sajtu se mogu naći različiti projekti koji se fokusiraju na kulturnu razmjenu, humanitarnu pomoć i razvoj saradnje među postsovjetskim zemljama.

Međutim, to je samo dio njenih aktivnosti. Evrazia je, također, sredstvo za širenje antizapadne i proruske propagande. U izvještaju Moldavske obavještajne službe se navodi da promovira koncept takozvanog „ruskog svijeta“ (russkij mir). Nadalje, optužuje Evraziu za dodatne aktivnosti, kao što je regrutovanje moldavske omladine organizovanjem posjeta Rusiji kao dio različitih programa; prepoznavanje i privlačenje pojedinaca sklonih destabilizirajućim akcijama; zaobilaženje međunarodnih sankcija putem posredničkih organizacija i stvaranje platforme za nezakonito finansiranje političkih partija.

Obuka demonstranata: Taktike sukoba sa policijom

Osim ovih aktivnosti, moldavske vlasti optužuju Evraziu za još ozbiljnije radnje. U izvještaju SIS-a stoji: „Između 19. i 24. juna 2024. godine 115 mladih ljudi iz Republike Moldavije poslano je pod okriljem takozvanog 'Victorie Bloka' (pod maskom projekata Evrazie) u Moskvu na obuku o metodama i tehnikama organiziranja i vođenja protesta”.

 

Prema SIS-u, obuka je uključivala taktiku provociranja policije i „inteligentne“ obračune sa policijskim kordonima. Pokrivao je i metode fizičkih sukoba sa organima za provođenje zakona, upotrebu pirotehničkih sredstava i dimnih bombi, bacanje predmeta poput kamenja, jaja i kesa kreča na policiju, oslobađanje zatočenih saučesnika, zaštitu vođa protesta i neutraliziranje službenika u civilu optužujući ih da su "provokatori".

U izvještaju SIS-a se spominje da su neki treneri bili članovi omladinske organizacije „Mlada garda Jedinstvene Rusije“. Prema SIS-u, neki od obučenih Moldavaca učestvovali su u konkretnim aktima vandalizma, kao što je uništavanje zgrada Teleradia Moldavije, Vrhovnog suda, sjedišta Centralne izborne komisije (CIK) i Ministarstva rada krečom. Dvije osobe uhapšene zbog uništavanja ulaza u zgradu Vlade Moldavije tvrdile su da su za taj čin plaćene 5.000 eura (otprilike 100.000 MDL).

SIS, također, tvrdi da su neki od mladih ljudi odabrani za usavršavanje u gerilskim logorima u Bosni i Hercegovini, gdje su obučavani kao provokatori za organiziranje protesta i nasilne akcije. Njihova obuka je navodno uključivala operacije bespilotnih letelica, masovnu psihologiju tokom protesta, taktiku probijanja policijskih kordona, psihologiju regrutacije, praćenje identifikacije, pripremu zapaljivih uređaja i izvođenje vježbi u stvarnim urbanim sredinama.

Pravoslavna crkva kao oruđe proruske politike

Evrazia je služila i kao platforma za angažiranje Moldavske pravoslavne crkve. Rusija je organizirala vjerska hodočašća u Moskvu, gdje je pravoslavno sveštenstvo ubijeđeno da podrži proruske i antievropske stavove i da aktivno učestvuje u uticaju na predsedničke izbore i referendum.

Prema SIS-u, po dolasku u Moskvu, sveštenicima su ponuđeni ugovori sa organizacijom Evrazia i izdate bankovne kartice ruskog platnog sistema „Mir“. Ove kartice su korištene za dobijanje finansijske podrške od Ruske Patrijaršije. Po povratku u Moldaviju, sveštenstvu je obećana nagrada od 1.000 dolara (~20.000 MDL) po osobi. Ovi finansijski podsticaji imali su za cilj da motiviraju sveštenstvo da aktivno podržava proruske ciljeve.

Konsolidacija moldavske dijaspore u Rusiji

Pored ovih aktivnosti, Rusija je osnovala nekoliko naizgled nezavisnih moldavskih organizacija na svojoj teritoriji kao dio svojih uticaja. Ključnu ulogu odigrao je Moldavski kulturno-obrazovni centar, osnovan u decembru 2023. godine, koji se zvanično predstavlja kao institucija koja promovira moldavsku kulturu i nacionalne vrijednosti.

 

Međutim, prema izvještaju SIS-a, Centar zapravo služi za konsolidaciju moldavske dijaspore oko Șorove grupe i za manipulaciju izborima. To je bilo evidentno tokom predsjedničkih izbora u oktobru 2024. godine kada je centar privukao moldavske glasače u Moskvi besplatnim vaučerima za kafić u blizini biračkog mjesta u ulici Neglinnaja. Istovremeno, ponudio im je takozvanu kartu državljana Republike Moldavije u Ruskoj Federaciji i obećao visoke plaće do 150.000 rubalja (~30.000 MDL, ili ~1.500 eura) za saradnju. Centar je povezan sa tri pozivna centra u Moskvi koji koordiniraju aktivnosti u Moldaviji i među dijasporom.

Kako platiti za uticaj: grantovi, kriptovalute i izbjegavanje sankcija

Za finansiranje cijele kampanje ruski projekat je koristio različite metode, od grantova i donacija do gotovinskih plaćanja i transakcija kriptovalutama. Kuriri su bili uključeni u transport gotovine avionom.

Čak je i sankcionirana Promsvjazbank učestvovala u finansijskim transferima preko ruskog platnog sistema “Mir” i drugih platformi u Uzbekistanu i Centralnoj Aziji. Korišteni su i peer-to-peer sistemi plaćanja poput „Zolotaja Korona“, zajedno sa platformama za kriptovalute kao što su BINANCE i BYBIT. Prema SIS-u, ruske obavještajne službe koristile su i aplikaciju TRUSTEE, koja omogućava plaćanje kriptovalutama putem virtuelnih Visa/Mastercard sistema za pametne telefone.

Napori Rusije da utiče na moldavske kampanje dodatno su podržani kampanjama društvenih medija na TikToku, Facebooku i VKontakteu. Șorov pokret je navodno potrošio 140.000 eura na plaćene Facebook reklame.

SIS izvještava da je miješanje u izbore i podrivanje procesa glasanja nastavljeno čak i na dan referenduma, kako u cyber prostoru DDoS napadima na vladine web stranice, tako i u fizičkom području uz prijetnje bombom na biračkim mjestima u inozemstvu (gdje je glasala dijaspora). 

Rusija ubrzava: od planova za 2021. do današnje stvarnosti

Moldavija je godinama bila u fokusu ruskog interesovanja. Godine 2023., VSquare i partneri otkrili su strateške planove koji su procurili iz 2021. godine u kojima se navodi namjera Rusije da dominira politikom Moldavije. Ovi planovi uključivali su stvaranje mreže nevladinih i političkih organizacija kako bi se neutralizirale prozapadne ambicije Moldavije.

Čak i tada, osnovna strategija je uključivala podršku proruskim političarima, iskorištavanje pravoslavne crkve, osnivanje proruskih nevladinih organizacija, protivljenje integraciji u EU i NATO i destabilizaciju društva kroz nemire. Trenutni izvještaj SIS-a pokazuje da je Rusija već implementirala ove planove u Moldaviji.

 

Dok je dokument iz 2021. predviđao postepenu destabilizaciju, koja će se provesti u deceniji koja prethodi 2030. godini, stvarnost otkriva da je Rusija značajno ubrzala svoje aktivnosti kao odgovor na referendum o EU u Moldaviji.