Nova putanja dezinformacija: Šta Evropa mora učiniti sada

 

Dok evropski zvaničnici raspravljaju o moderiranju sadržaja, Rusija i Kina su uspostavile informacioni savez koji prijeti integritetu izbornog ciklusa 2026. godine. Prošlog mjeseca, kineski premijer Li Qiang i ruski premijer Mihail Mišustin sastali su se u Hangzhouu kako bi formalizirali koordinaciju, između ostalog, u informacionim operacijama - koja sinhronizira narativnu kontrolu, digitalnu regulaciju i tehnološki uticaj unutar medijske sfere. Izgrađeno na bilateralnom sporazumu iz 2015. godine i ubrzano kroz zajedničke radne grupe od 2022. godine, ovo partnerstvo sada djeluje u cyber, svemirskom i AI (vještačkoj inteligenciji) domenu - izazivajući otvoreni informacioni sistem Evrope u njegovom najranjivijem dijelu.

Ovo je važno jer predstavlja kulminaciju decenijskog napretka. Rusija i Kina su prešle sa ograničenog dijaloga o cyber sigurnosti na strukturiranu koordinaciju u oblasti medija, upravljanja podacima, a sada i operacija uticaja omogućenih AI. Za Moskvu i Peking, kognitivni domen je sada duboko ukorijenjen u strategiji nacionalne sigurnosti, kao i bilo koja kinetička sposobnost. Evropa, u međuvremenu, i dalje tretira informaciono ratovanje kao problem provjere činjenica, a ne kao sistematsku, stratešku prijetnju kakva je postala.

Ova koordinacija aktivno preoblikuje evropsko informaciono okruženje na načine koji se preklapaju sa – i iskorištavaju – dubljim političkim promjenama. Njihov cilj je jasan: pomoći da se proruski, antizapadni i antidemokratski glasovi koji su skloni njihovom svjetonazoru uvedu u glavni zapadni diskurs. Ovo nije samo o potkopavanju euroatlantskog jedinstva i podrške Ukrajin, ovo je erodiranje političke volje za suočavanje sa bilo kojim režimom.

Dok su desničarske stranke nekada smatrane marginalnim, sada prednjače u anketama u svim glavnim evropskim prijestolnicama – Londonu, Parizu i Berlinu. Dok ovi dobici proizlaze iz više faktora, uključujući ekonomsku anksioznost i zabrinutost zbog imigracije, ruske i kineske informacione operacije sistematski pojačavaju ove pukotine, ubrzavajući polarizaciju i dajući algoritamski zamah narativima protiv establišmenta koji služe njihovim strateškim interesima.

Ovo nije informaciono ratovanje iz doba Hladnog rata digitalnim alatima. Dva glavna faktora čine današnju prijetnju kvalitativno drugačijom. Algoritamsko pojačavanje generira milione prikaza u roku od nekoliko dana, dok je sovjetska dezinformacija zahtijevala godine, a demokratska erozija se događa unutar izbornih ciklusa, a ne unutar generacijskih vremenskih skala. Samo informaciono okruženje se fundamentalno promijenilo – otvoreno, algoritamsko i podložno manipulacijama neviđenom brzinom i razmjerama.

 

 

U julu 2025. godine, kineski ministar vanjskih poslova Wang Yi rekao je vodećem evropskom diplomati, Kaji Kallas, da će ruski poraz u ratu dovesti do toga da se SAD u potpunosti fokusiraju na Kinu. To je otkrilo proračun Pekinga: Rusija je strateški tampon koji preusmjerava zapadne resurse i partner koji vrši aktivan pritisak na Zapad, od Evrope do Pacifika. Sve dok Moskva ostane nezapadna i autoritarna, Kina će sve više nuditi obavještajnu, tehnološku i narativnu podršku.

Za Peking i Moskvu, informacione operacije su jeftini, niskorizični alati koji utiču na demokratske procese i potkopavaju evroatlantsko jedinstvo bez prelaska kinetičkog praga koji bi izazvao odlučan zapadni odgovor. Ovaj pristup je u skladu sa kineskom doktrinom "sigurnost na prvom mjestu" pod Xi Jinpingom. Peking sve više suočavanje sa Zapadom posmatra kroz prizmu "tri ratovanja" - medijskog, psihološkog i pravnog - pristupa koji savršeno dopunjuje doktrinu Kremlja o informacionom ratovanju i strukturalno olakšava zajedničke aktivnosti u cyber, kognitivnoj i obavještajnoj domeni.

Uloga Kine se mijenja od pasivnog posmatrača do aktivnog učesnika u višeslojnoj ruskoj kampanji protiv evropske sigurnosti. Ne manje važno, Kina, također, aktivno uči od i replicira tehnike informacionog ratovanja ruskog stila, uključujući decentralizovane mreže za dezinformacije, sadržaj zavjere generiran umjetnom inteligencijom i lažne lokalne vijesti kako bi uticala na javno mnijenje u Japanu i Tajvanu.

Implikacije se protežu dalje od politike do ekonomije. Informacione operacije Rusije i Kine usmjerene su na evropske odbrambene industrije, investicije u obnovljive izvore energije i tehnološke sektore – potkopavajući povjerenje investitora i stabilnost tržišta. Uloga kineskih platformi u ruskim operacijama postavlja pitanja korporativnog upravljanja: rukovodioci u ByteDanceu, Tencentu i Weibu suočavaju se sa teškim izborima – ne najmanje važno, gubitak pristupa tržištu i prisilno odvajanje.

 

 

Kinesko-rusko usklađivanje informacija nalazi se unutar šire koordinacije hibridnog ratovanja u tri ključna strateška domena. Za Peking – cyber, svemir i umjetna inteligencija – nude mogućnosti za proširenje geopolitičkog dosega iskorištavanjem pristupa i sposobnosti Rusije za projektovanje uticaja bez pretjeranih troškova ili izazivanja zapadnog vojnog odgovora:

 

 

Od 2024. godine, obim cyber špijunaže usmjerene na institucije EU je naglo porastao. ENISA, agencija EU za cyber špijunažu, procijenila je da su ruski i kineski državni upadi zajednički odgovorni za ogromnu većinu napada na javne institucije širom EU prošle godine. Obje nacije su istovremeno ciljale ministarstva, diplomatske mreže, kritičnu infrastrukturu i strateške industrije, uključujući poluprovodnike.

Ovo odražava namjernu koordinaciju putem institucionaliziranih kanala. Rusija i Kina održavaju godišnje konsultacije o cyber sigurnosti od 2015. godine, sa ubrzanim tempom u posljednje vrijeme. Akteri sve više koriste tehnike za prikrivanje atribucije, pojačavajući konvergenciju. Podaci ENISA-e pokazuju da je gotovo svaka država članica EU doživjela Rusiju (47 posto) ili Kinu (43 posto) kao izvor pripisanih upada.

Ovaj obrazac simultanog ciljanja - od ministarstava vanjskih poslova do telekomunikacijskog i pomorskog sektora - u kombinaciji sa dokumentiranim mehanizmima razmjene obavještajnih podataka uspostavljenim putem bilateralnih radnih grupa - jača jedinstvenu kampanju pritiska na Evropu, čak i kada se provodi odvojeno.

 

 

Rusija se oslanja na kineske obavještajne podatke iz svemira kako bi kompenzirala zastarjelu flotu satelita i uticaj sankcija, a ta saradnja, prema procjenama zapadnih obavještajnih zvaničnika, direktno se proteže i na podršku kinetičkom ratovanju. Kineski sateliti za obavještajne poslove, nadzor i izviđanje (ISR) i radar sa sintetičkom aperturom (SAR) navodno pružaju Rusiji snimke veće rezolucije i bržu procjenu bojišta od vlastitih sistema.

Ukrajinske jedinice su uočile kineske satelite kako prelijeću tokom velikih ruskih udarnih talasa ove godine. Ovo izaziva ozbiljnu zabrinutost da kineski svemirski kapaciteti direktno poboljšavaju ciljanje Kremlja, procjenu štete u bitkama i planiranje udara na duge staze. Ovo je ključna lekcija: informaciono ratovanje više se ne odnosi na oblikovanje percepcija, već i na integraciju sa ratnim alatima.

Evropske vlade upozoravaju na sve usklađenije ruske i kineske aktivnosti u orbiti: nadzor, praćenje i ometanje zapadnih satelita. Moskva i Peking proširuju koordinaciju na krajnje uzvišene tačke, gdje ometanje komunikacijskih, navigacijskih i obavještajnih satelita direktno utiče na vojne operacije i evropsku kritičnu infrastrukturu.

 

 

Rusija i Kina su prepoznale da je vještačka inteligencija multiplikator snage za njihovo ideološko, ekonomsko i vojno usklađivanje. Ovo je formalizirano 4. novembra 2025. godine, kada su se obje vlade složile da osnuju zajedničko Stručno vijeće za upravljanje i standarde vještačke inteligencije, osmišljeno za pripremu konkretnih inicijativa za saradnju. Samo dvije sedmice kasnije, Rusija i Kina održale su formalne konsultacije o vojnoj primjeni vještačke inteligencije.

Ovo partnerstvo kombinuje kineske skalabilne, jeftine AI arhitekture sa ruskim programerskim talentom i podacima sa bojnog polja iz Ukrajine. Ovo je posebno važno, s obzirom na to da neke američke AI kompanije sada otkrivaju informacione operacije nacionalnih država koristeći svoje platforme. Operativne implikacije: Kineski modeli velikih jezika mogu pokretati automatizovane bot mreže, generirati lokalizirane dezinformacije u velikim razmjerima i omogućiti adaptivno slanje poruka u realnom vremenu - transformirajući ruske informacione operacije iz radno intenzivnih u algoritamski automatizirane.

 

 

Društveni mediji postali su bojno polje za ovaj kognitivni savez. Kineske platforme - TikTok (sa 200 miliona evropskih korisnika) i Weibo - pojačavaju proruske narative kroz algoritamski dizajn, labavo moderiranje ili namjerno neprovođenje. Velika ruska kampanja iskoristila je TikTok-ov algoritam da demoralizira ukrajinsko društvo: "mir po svaku cijenu", sadržaj protiv mobilizacije, narativi o uzaludnosti teritorijalnog oporavka.

 

Rusija također, preko posrednika, koristi ove platforme za vojno regrutovanje, uključujući regrutovanje preko 100 kineskih državljana - što postavlja pitanja o upravljanju platformama i koordinaciji država. Analiza aktivnosti kineskog Weiboa pokazala je unakrsnu promociju sa ruskim državnim medijima poput Russia Today i Sputnika, promovirajući sadržaj vezan za rat koji je koristio narative o zapadnoj hegemoniji, što je dovelo do opsežnog angažmana među kineskim korisnicima.

Od početka potpune invazije na Ukrajinu, kineski državni mediji, diplomate i online posrednici pojačali su ruske narative, od okrivljavanja NATO-a za eskalaciju do predstavljanja zapadnih sankcija kao samoporažavajućih. Kineski mediji i službene javne izjave sve više koriste rusku terminologiju "sukoba" ili "krize", izbjegavajući pritom riječ "invazija" i preoblikujući invaziju Kremlja na Ukrajinu kao odbrambenu reakciju na zapadne provokacije. Ovo predstavljanje, također, prikazuje Zapad kao eskalaciju sukoba pružanjem veće vojne pomoći Ukrajini, dok istovremeno umanjuje odgovornost Rusije.

Ove kampanje uspijevaju kroz koordiniranu manipulaciju autentičnim ili poluautentičnim sadržajem. To nisu "lažne vijesti". Iskorištavaju se algoritamski sistemi za stvaranje lažnih utisaka o javnom mnjenju - kao što se vidjelo na izborima u Rumuniji i Poljskoj. Dokazi sa izbora za Evropski parlament 2024. godine pokazali su operacije povezane sa Rusijom usmjerene na publiku u Francuskoj i Njemačkoj kako bi promovirale polarizirajuće narative o migracijama, energiji i Ukrajini, pomažući krajnje desničarskim strankama da steknu prednost. Dok više faktora pokreće političke promjene, ruske i kineske informacijske operacije sistematski pojačavaju ove podjele.

Istovremeno, podrška Ukrajini se sistematski smanjuje širom Evrope. Ankete pokazuju da odobravanje prijema ukrajinskih izbjeglica opada u EU, sa posebno naglim padovima među ekonomski nesigurnim stanovništvom. U Poljskoj, porast aktivnosti koje se pripisuju Rusiji doveo je do pada podrške Ukrajini koja se bori bez teritorijalnih ustupaka sa 59 posto (april 2022.) na 31 posto (decembar 2024.). Koordinirane kampanje dezinformacija iskorištavaju i ubrzavaju ove osjećaje, slabeći evropsku odlučnost da održi podršku Ukrajini.

 

 

Evropa nije bila pasivna. Kodeks prakse EU o dezinformacijama – ojačan 2022. – i Zakon o digitalnim uslugama (DSA) iz 2024. predstavljali su značajne korake ka odgovornosti platformi, zahtijevajući izvještaje o transparentnosti i brz odgovor na ilegalni sadržaj. EU je, također, uvela sankcije određenim državnim medijima i stvorila specijalizirane radne grupe za hibridne prijetnje – vrijedne u uspostavljanju normi i stvaranju trenja za najočitije kampanje.

Međutim, ovi odgovori su bili osmišljeni za izolovane incidente, a ne za sistematske, državno koordinirane aktivnosti koje obuhvataju platforme. Kodeks prakse se uveliko oslanja na dobrovoljnu saradnju, što se pokazalo nedosljednim kada se platforme suočavaju s pritiskom kineskog tržišta ili ruskim taktikama prikrivanja. DSA se prvenstveno fokusira na moderiranje sadržaja, a ne na širu kognitivnu manipulaciju koju omogućava algoritamsko pojačavanje i koordinacija između platformi.

Nijedan od njih se ne bavi integracijom informacionih operacija sa širim hibridnim ratovanjem koje karakterizira kinesko-ruski pristup. Evropa donosi regulatorne alate za ono što je postalo prijetnja nacionalnoj sigurnosti, djelujući brzinom interneta i na nivou platforme. Jaz nije u evropskoj posvećenosti, već u neskladu između evropskog odbrambenog stava i prioriteta njenih protivnika.

 

 

Evropsko rukovodstvo mora prepoznati da informacioni rat više nije periferni izazov – to je strateška, sistemska prijetnja nacionalnoj sigurnosti prvog nivoa. Dok su novi propisi obezbijedili potrebne zaštitne ograde za suočavanje s ovom prijetnjom koja se razvija, evropske vlade i institucije moraju hitno slijediti tri paralelna pravca djelovanja koji podižu informacionu odbranu na isti institucionalni nivo, kao i kinetička sigurnost.

Prvo, Evropa sada mora uspostaviti strateške crvene linije u domenu informacija i odgovoriti – šta neće tolerirati? Ruske i kineske kampanje uticaja nisu izolovani činovi propaganda, evropski lideri moraju eksplicitno signalizirati da sistematska manipulacija informacijama usmjerena na izbore, javno mnijenje ili društvenu stabilnost predstavlja kršenje suvereniteta – naprimjer, dokumentovane mreže koordinirane od strane država prije nacionalnih izbora izazvale bi unaprijed određene diplomatske i ekonomske odgovore.

 

EU i NATO moraju razviti ove zajedničke pragove za pripisivanje i posljedice – baš kao što je Alijansa jednom raspravljala o ulozi cyber-prostora u Članu 5 – osiguravajući da uporni kognitivni napadi nose troškove uporedive sa drugim oblicima hibridne agresije. Baš kao što imamo crvene linije protiv fizičkih kršenja granica, sada moramo uspostaviti diplomatske, pravne i ekonomske crvene linije u domenu informacija.

Drugo, Evropa mora institucionalizirati kognitivnu otpornost kao stalnu misiju – ad hoc odgovori na krize sada su nedovoljni. Objava o osnivanju Evropskog centra za demokratsku otpornost je dobrodošao i neophodan korak. Evropi je potrebna stalna arhitektura za otkrivanje, suprotstavljanje i odvraćanje stranih informacionih operacija unutar zajedničkog operativnog okvira. Ukrajinsko iskustvo je pokazalo da kognitivna otpornost zavisi od trajne operativne koordinacije u realnom vremenu između vlade, tehnoloških platformi i civilnog društva. Evropa, također, može prilagoditi svoj postojeći cyber ekosistem – uključujući Nacionalne cyber agencije i Centre za razmjenu i analizu informacija (ISAC) – kako bi odbranila informacioni prostor.

Konačno, Evropa mora nametnuti Strateške troškove i ojačati odvraćanje. Sama otpornost nije dovoljna. Evropa mora da razvije robusne mehanizme atribucije, javno razotkrije operacije povezane sa državom i koordinira opipljive odgovore: ciljane sankcije obavještajnim zvaničnicima, zamrzavanje imovine entitetima koji finansiraju dezinformacijske mreže, zabrane izdavanja viza rukovodiocima državnih medija i ograničenja izvoza tehnologije za AI sisteme koji se koriste za operacije uticaja. Primjer Rumunije, gdje je Ustavni sud poništio izbore nakon što su obavještajne službe dostavile dokaze o 25.000 koordiniranih TikTok naloga, pokazuje da se prijetnje mogu osujetiti – ali za sada – nemaju stvarne posljedice.

 

 

Ni Sjedinjene Američke Države, iako fokusirane na Kinu u Indo-Pacifiku, ne mogu sebi priuštiti da degradiraju savezničku Evropu koordiniranim kinesko-ruskim kognitivnim ratovanjem – uprkos političkim preprekama koje takva tema predstavlja u Washingtonu. Kineska podrška Moskvi je vođena njenom strateškom konkurencijom sa SAD-om. Kina igra ključnu ulogu u podršci evropskoj kognitivnoj otpornosti putem razmjene obavještajnih podataka, zajedničkih mehanizama atribucije i, što je ključno, provođenja saradnje na platformama. Transatlantski savez koji je odvratio sovjetsku agresiju sada mora proširiti odvraćanje na domen informacija ili će gledati kako se demokratska kohezija raspada iznutra.  

Kinesko-rusko informaciono partnerstvo je institucionalizovano, resursno obezbijeđeno i operativno integrisano u cyber, svemir i oblasti vještačke inteligencije. Evropa se suočava sa binarnim izborom: institucionalizovati kognitivnu odbranu na istom nivou, sa uporedivim resursima i političkim prioritetom, ili prihvatiti postepenu eroziju demokratske kohezije i strateške autonomije. Izborni ciklus 2026. godine – sa većinom glasova u Njemačkoj, Mađarskoj i Francuskoj – testiraće da li Evropa tretira informaciono ratovanje kao smetnju ili egzistencijalni izazov. Jedino pitanje je da li će evropski lideri djelovati prije sljedećih izbora ili nakon njih. Trenutak odluke je sada.  

 

ZAKLJUČAK  

 

Već duži vremenski period međunarodni analitičari upozoravaju na blisku saradnju Kine i Rusije kada je u pitanju informaciono ratovanje usmjereno protiv zapadnih zemalja i saveza. Činjenica da je ta saradnja formilirana kroz zajedničke platforme, ugovore i projekte, dodatno pojačava prijetnju koju predstavlja za globalni svjetski poredak, ali i informaciono okruženje zapadnih zemalja.  

Od početka invazije Rusije na Ukrajinu, Kina se u međunarodnoj javnosti predstavljala kao neutralna, dok je u stvarnosti kroz informativnu sferu podržavala ruski narativ, a ekonomski omogućavala da Rusija ne osjeti u punoj mjeri snagu zapadnih sankcija.  

Rusko-kineska saradnja u informacionom prostoru naročito je usmjerena na zemlje članice Evropske unije, u kojima značajno utiče na javno mjenje. No, posljedice tog uticaja osjećaju se i u zemljama Zapadnog Balkana, gdje je uticaj ruskih i kineskih dezinformacijskih narativa itekako prisutan.