Naučnici sa Zapadnog Balkana uključeni u više od 20 NATO projekata Nauka za mir i sigurnost
Tokom 2023. godine naučnici iz Srbije učestvovali su u ukupno 14 projekata pod okriljem NATO - Nauka za mir i sigurnost, dok su naučnici iz Sjeverne Makedonije trenutno angažirani na šest projekata. Bosna i Hercegovina učestvuje u tri, a Crna Gora u dva naučna projekta finansirana od strane NATO-a.
Program Nauka za mir i sigurnost (SPS) kreiran je u okviru NATO-a 1958. godine, a danas osigurava finansiranje naučnih projekata u domenu sigurnosti, ne samo za zemlje članice NATO-a, već i za partnerske zemlje.
Osim članicama NATO-a sa Zapadnog Balkana, on je, dostupan i Bosni i Hercegovini i Srbiji, koje su od 2006. godine dio NATO inicijative Partnerstvo za mir.
Neophodno je da naučnici iz zemalja nečlanica podnesu prijave za Program Nauka za mir i sigurnost zajedno sa kolegama iz zemalja NATO. Aktuelni višegodišnji projekti koji uključuju zemlje Zapadnog Balkana odobravaju se na period od 24 ili 36 mjeseci.
Zaštitna oprema i detektori eksploziva među aktuelnim projektima SPS
Projekti koji su nedavno realizirani u okviru Nauke za mir i sigurnost na Zapadnom Balkanu fokusirani su, između ostalog, na proizvodnju zaštitne opreme, detektora eksploziva i novih skladišta energije. 2023. godine završen je trogodišnji projekat kojim rukovodi Institut za nuklearne nauke Vinča Univerziteta u Beogradu, zajedno sa partnerima iz SAD i Velike Britanije – „Optička nosna mreža za praćenje isparenja eksploziva u zatvorenim prostorima“.
Institut za nuklearne nauke Vinča je i dio grupe od 11 institucija iz četiri zemlje NATO-a i četiri partnerske zemlje koje su u proteklom periodu bile uključene u projekte DEXTER inicijative – Detekcija eksploziva i vatrenog oružja u borbi protiv terorizma, sa fokusom na integraciju sistema i testova u stvarnim scenarijima u velikim gradovima. Otkrivanje drugih vrsta prijetnji, odnosno CBRN pretnji (hemijskih, bioloških, radioloških, nuklearnih) je predmet istraživanja u kome su, između ostalih, učestvuju naučnici sa Univerziteta Srbije u Nišu, u periodu od 2022. do 2025. godine.
Saradnja na projektima između zemalja Zapadnog Balkana
Naučnici iz Srbije i Sjeverne Makedonije zajednički učestvuju u čak pet projekata koji su bili u toku ili su pokrenuti 2023. godine pod okriljem NATO programa Nauka za mir i sigurnost.
Profesori Univerziteta u Nišu i Fakulteta Univerzitet sv. Ćirilo i Metodije u Skoplju dio je trogodišnjeg NATO projekta za razvoj naprednih tehnika snimanja za otkrivanje eksploziva pomoću minijaturnih radarskih uređaja koji se mogu pričvrstiti na bespilotne letjelice.
Naučnici sa Internacionalnog univerziteta u Sarajevu i Univerziteta Majke Tereze u Skoplju, također, su započeli novi projekat 2023. godine – “Inovativni AI okvir koji će omogućiti otkrivanje, klasifikaciju i praćenje dronova ubica”.
Od 2021. godine projekat „Smart Patch for Life Support Systems” (SP4LIFE) provode naučnici Univerziteta u Beogradu i Univerziteta Sv. Ćirilo i Metodije univerzitet. Bavi se dizajnom nosivog uređaja za praćenje vitalnih parametara u realnom vremenu, kao medicinsku protumjeru u slučaju terorističkih napada ili CBRN prijetnji. Dva univerziteta istovremeno provode i projekat MULProTex – proizvodnju višestruko zaštitne vojne odjeće.
Dva najnovija projekta koja su započeta 2023. godine okupljaju naučnike sa Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu i Univerziteta Sv. Ćirila i Metodija u Skoplju. CONSENS, koji je lansiran u maju 2023. godine na 36 mjeseci, predlaže razvoj napredne senzorske tehnologije koja će doprinijeti brzom provjeravanju prisutnosti pesticida na licu mjesta u hrani, zemljištu ili vodi.
U međuvremenu, projekat “Nosivi pametni flasteri za multimodalno zarastanje rana” (DRESWOUTRE), u kojem učestvuju i naučnici iz Italije i Ukrajine, ima za cilj kreiranje multimodalnog zavoja za rane, koji će se baviti ranim i srednjim fazama procesa zarastanja rana, uz minimalnu medicinsku intervenciju.
Naučnici Instituta za nuklearne nauke Vinča Srbije i Univerziteta Crne Gore zajednički su uključeni i u još jedan novi projekat u Programu Nauka za mir i sigurnost od juna 2023. godine – BEZ ZAVISNOSTI. Cilj je razvoj vodoničnih kompresora koji će omogućiti izgradnju crpnih stanica vodonika u regionu.
Realiziran je i projekat izrade super jake keramike za zaštitu u teškim uslovima i odbranu od terorističkih napada (projekat SUSPENCE), uz učešće Instituta tehničkih nauka Srpske akademije nauka i umetnosti.
Drugi projekti se fokusiraju na energiju. „Baterije i superkondenzatori na bazi ugljenika“ pokrenut je 2021. godine sa glavnim ciljem razvoja sistema – baterija i superkondenzatora – za skladištenje energije nove generacije, koja neće sadržavati litijum, a bazirat će se na biomasi. Zajednički rad na projektu naučnika sa Univerziteta u Beogradu i Univerziteta Crne Gore trajao je do februara 2024. godine.
Kada je u pitanju Bosna i Hercegovina, njeni naučnici od prošle godine učestvuju u tri istraživačka projekta finansirana kroz Program Nauka za mir i sigurnost. Kroz projekat “Kvantna kibernetička sigurnost u 5G mrežama” (QUANTUM5), u kojem Univerzitet u Sarajevu učestvuje od 2021. godine, prikazana je praktična primjena metoda sigurnih komunikacija primjenom kvantne mehanike.
U toku je i projekat, koji vodi Ministarstvo sigurnosti Bosne i Hercegovine, za unapređenje sistema komandovanja za incidente sljedeće generacije (NICS) u zemlji. Riječ je o softveru za komandu i kontrolu razvijen na američkom univerzitetu MIT, koji olakšava saradnju i koordinaciju u slučaju prirodnih katastrofa i sličnih incidenata.