CENUSA: Geopolitički narativi u Gruziji, Moldaviji i Armeniji: Rat, Rusija i EU

 

Manifestacija ruskog militarističkog revizionizma protiv ukrajinskog teritorijalnog integriteta u februaru 2022. godine dodatno je ojačala prethodnu politiku podrške separatizmu, koju je Moskva koristila protiv Gruzije, Moldavije, Azerbejdžana i Ukrajine nakon raspada SSSR-a. Paralelno, „buđenje“ ili geopolitičko sazrijevanje EU podstaklo je razgovor o pomjeranju granica širenja projekta evropskih integracija na istok, unutar postsovjetskog prostora, koji Rusija doživljava kao svoju isključivu sferu uticaja. U tom kontekstu, vlade Gruzije, Moldavije i Armenije, koje se nisu promijenile od početka geopolitičke krize u februaru 2022. godine, preferiraju vrlo specifične geopolitičke narative koji se odnose i na vlastite građane i na vanjske aktere. Glavni vanjskopolitički narativi koje koriste kreatori politike u Tbilisiju, Kišinjevu i Jerevanu tiču se rata, stranog uplitanja i, na kraju, ali ne i najmanje važnog, procesa evropskih integracija.

 

Tri različite (geo)političke realnosti

 

U slučaju gruzijske vlade na čelu sa Iraklijem Kobahidzeom, vanjska politika je transakciona i stoga viševektorska. Sa ove tačke gledišta, prema gruzijskoj strani, evropske integracije ne bi bile ugrožene zbog povećane trgovine sa Rusijom. Isti stil vanjske politike karakterističan je i za druge susjedne države, poput Turske, Azerbejdžana, Armenije (za sada). Unutar i u susjedstvu EU – Mađarskoj i Srbiji – ponašaju se na sličan način kao i Gruzija, bez finansijskih posljedica u odnosu na Brisel. Međutim, poput Turske i Srbije, Gruzija se ne pridržava evropskih sankcija protiv Rusije, osim onih koje su usmjerene na finansijski sektor i ponovni izvoz robe dvostruke namjene. Da je ponašanje gruzijskih vlasti bilo izolovan slučaj u regionu, tada bi vlada u Tbilisiju imala oprezniju politiku prema proevropskim domaćim nedržavnim akterima, na koje počinje da važi zakon o „agencijama za strani uticaj“ koji se primjenjuje od augusta 2024.

Trenutna moldavska vlada, kojom dominira predsjednica Maja Sandu, ima jednostranu i nepokolebljivu poziciju prema pro-EU agendi. Bilo kakav odnos sa Rusijom, ako se sukobi sa evropskim režimom sankcija, ne dolazi u obzir i zvanični odnosi su zamrznuti. Čak je i format "5+2" o rješenju sukoba u Pridnjestrovlju suspendovan sa sve većom vjerovatnoćom da bude čak i otkazan kako bi se postavili temelji za pregovore u kojima Rusija nije strana. Približavanje EU i udaljavanje od Rusije osnova su trenutne vanjske politike vlade Kišinjeva, što se ogleda iu novoj strategiji odbrane zemlje, u kojoj se navodi da „agresivna politika” ruske države, uključujući operacije hibridnog ratovanja, predstavlja glavnu prijetnju nacionalnoj sigurnosti Moldavije. Iako vlasti u Kišinjevu to odlučno odbijaju priznati, agresija Rusije na Ukrajinu podstaknula je ukrajinsku pro-EU pristupnu diplomatiju, koju je Moldavija naknadno iskoristila (zajedno sa Gruzijom).

Negdje u sredini se nalazi Armenija, koja smanjuje sigurnosni dijalog sa Rusijom (ne u ekonomskoj dimenziji), a umjesto toga započinje proces „evropeizacije“ politike unutrašnje sigurnosti. Od sticanja nezavisnosti 1990-ih, Jerevan je sa ruskom stranom dijelio neke odgovornosti unutarnje sigurnosti, kao što je kontrola ljudi koji ulaze u Armeniju preko međunarodnog aerodroma glavnog grada Armenije. Tako je krajem jula, kada je EU najavila početak dijaloga o liberalizaciji viznog režima sa Armenijom, ruska granična policija završila svoj mandat, nakon 32 godine praćenja priliva ljudi iz inozemstva. Iako ovi procesi nisu bili međusobno uslovljeni, potpuna obnova njenog suvereniteta nad funkcijom kontrole granica Armenije će, također, olakšati usklađenost sa kriterijumima za liberalizirani vizni režim sa EU.

 

Tri geopolitička narativa u Gruziji, Moldaviji i Armeniji

 

Rat, strano uplitanje i evropske integracije dominiraju komunikacijom vlada triju glavnih gradova. U predizbornoj situaciji u Gruziji i Moldaviji, ove teme koriste donositelji odluka za mobilizaciju vlastitog biračkog tijela. Stranke na vlasti u ovim zemljama – „Gruzijski san“ i Stranka akcije i solidarnosti (PAS) koriste ove narative u pokušaju da obnove svoj politički uticaj u parlamentu, odnosno u uredu predsednika. Situacija je drugačija u Armeniji, gdje je stranka Građanski ugovor premijera Nikola Pašinjana učvrstila svoju vlast nakon prijevremenih izbora u junu 2021., uprkos protestima zbog poraza u ratu u Karabahu 2020. Za razliku od nedavnih antivladinih protesta u Gruziji , organizirane na osnovu pro-EU osjećaja od strane civilnog društva, mladih i opozicionih snaga, proteste u Armeniji protiv demarkacije granice sa Azerbejdžanom vlada kategorizira kao pokušaje destabilizacije od strane proruskih snage.

Ratni narativ koji često koriste čelnici gruzijske vlade sastoji se od iznošenja općih optužbi o namjeri opozicije i nepostojeće "Stranke globalnog rata" da uvuku Gruziju u vojnu svađu protiv Rusije, otvarajući "drugi front". Ova tema se koristi kao osnova za argumentaciju protiv vođenja oštre politike protiv Rusije u znak solidarnosti sa Ukrajinom. Rat je prisutan i u diskursu vladajućih snaga u Kišinjevu. Apeluju na ovaj narativ kako bi objasnili porijeklo socio-ekonomske krize kojoj je izloženo stanovništvo, posebno najugroženije kategorije (penzioneri, seosko stanovništvo, itd.). Opozicija često kritizira vladu PAS-Sandu da pretjerano pribjegava pitanju rata u Ukrajini kao lajtmotivu da opravda svoje neuspjehe u činu vlasti, kao što su galopirajuća inflacija 2023. godine, bijeg investitora, visoka stopa emigracija itd. Narativ o ratu opstaje i u Armeniji, gdje predstavnici vladajuće stranke ućutkuju proteste opozicije sa potrebom da se granice s Azerbejdžanom, makar i ustupcima, razgraniče kako bi se izbjegao novi rat. Za razliku od narativa o ratu u Gruziji i Moldaviji, koji se bavi ruskom agresijom u Ukrajini, ista tema u slučaju Armenije bavi se percepcijom prijetnje od Azerbejdžana.

Vanjsko uplitanje se različito tretira u narativima vlada ove tri zemlje. U Moldaviji i Armeniji se priča da je Rusija zainteresirana za korištenje proruskih opozicionih političara za destabilizaciju dvije zemlje iznutra. Obje zemlje osuđuju dezinformacije kao jedan od glavnih oblika ruskog uplitanja. S tim u vezi, Moldavija apeluje na podršku svojih zapadnih partnera da se u izbornoj godini suoči sa hibridnim prijetnjama koje se pripisuju Rusiji. Istovremeno, u Gruziji, koordinator vlade u sjeni, oligarh Bidzina Ivanishvili i pristalice vladajuće stranke sugerirali su da Zapad finansira aktere koji su učestvovali u protestima u aprilu-junu 2024. godine protiv zakona o „agencijama za strani uticaj“. Sličan nesklad se uočava i kada je riječ o evropskim integracijama, što ima striktno pozitivnu konotaciju u diskursu vlada u Kišinjevu i Jerevanu. Evropske integracije predstavljaju kao svojevrsni spas od geopolitičkih rizika ruskog porijekla. Situacija je drugačija u Gruziji. Narativi o evropskim integracijama često su praćeni kritikama gruzijske vlade prema EU, koja je optužena da koristi dvostruke standarde u otvaranju pristupnih pregovora, favorizirajući Moldaviju. Na ovaj način vlada u Tbilisiju pokušava da potvrdi ideju da bi Brisel „nepravedno“ tretirao Gruziju.

Geopolitički narativi koje koriste vlade Gruzije, Moldavije i Armenije ukazuju na sve veći stepen uticaja egzogenih procesa na dinamiku unutrašnje politike. Kao rezultat toga, odgovornost za propuste u upravljanju je umanjena ili čak poništena. Tako se demokratski procesi mijenjaju na uštrb transparentnosti, meritokratije i

vladavine prava pod pritiskom narativa o hipotetičkom ratu i pravoj „ruci Rusije“ (Moldavija i Armenija) ili prilično imaginarnoj „ruci Zapada“ (Gruzija).

Dominacija rata i vanjskog uplitanja u centralni politički diskurs ovih zemalja stvara napetu unutrašnju klimu, podstičući sumnju, odnosno moguću (re)presiju protiv kritičara vlasti od strane opozicije. Iako evropske integracije imaju pozitivan naboj koji može poslužiti za prevazilaženje emocija strateške neizvjesnosti u društvu, u nekim slučajevima narativi vezani za EU mogu postati novi kanal za manipulaciju javnim mnijenjem u cilju održavanja vlasti.

Dok se rat u Ukrajini ne završi, granice između Armenije i Azerbejdžana budu bilateralno priznate, a evropske integracije uklonjene iz dihotomne geopolitičke dileme, sadašnje i buduće vlade u ovim zemljama bit će u iskušenju da iskoriste ove narative da opravdaju prioritete unutrašnje i vanjske politike, čak i ako mogu biti u suprotnosti sa stvarnim javnim interesom.