Može li Evropa ojačati svoje tržište kroz regionalnu integraciju?
Integracija Zapadnog Balkana u evropske energetske i industrijske mreže poboljšala bi konkurentnost i ojačala ekonomsku i stratešku otpornost EU i regije.
Konkurentnost Evrope sve više zavisi od diverzifikacije lanaca snabdijevanja i osiguranja proizvodnje bliže svojoj teritoriji. Za Zapadni Balkan, ovo stanje stvari predstavlja priliku da se pozicioniraju kao isplative, geografski bliske i politički usklađene alternative – što je uvjerljiva mogućnost.
Šta bi Zapadni Balkan dobio zauzvrat? Za regiju, jedinstveno tržište EU je kapija ka povećanju količina, nudeći pristup usklađenoj bazi kupaca koja može pokrenuti rast i stvaranje radnih mjesta. Ipak, finansiranje ostaje izazov: Tržišta kapitala u regiji su fragmentirana i mala, pristup kapitalu i privatnom dugu je ograničen. Regulatorne praznine, neformalne ekonomije i percipirani rizik dodatno ograničavaju investicije. Da bi se postigla kritična masa i skalabilne mogućnosti, integracija tržišta sa Evropskom unijom je stoga neophodna.
Nedavne investicione konferencije EU za Zapadni Balkan u Albaniji i Crnoj Gori, koje su organizovali premijeri Edi Rama i Milojko Spajić, istakle su rastući strateški značaj regije. Predsjednica Evropske komisije Ursua von der Leyen naglasila je ovu poruku, navodeći da je vrijeme za ulaganje u Zapadni Balkan sada. Tokom foruma u Tirani potpisana su pisma o namjerama za projekte vrijedne oko 400 miliona eura u oblastima umjetne inteligencije, čiste energije i automobilske industrije. U Crnoj Gori potpisano je devet memoranduma o saradnji i investicijska deklaracija, čime su postavljeni temelji za buduća ulaganja u energetiku, transport, infrastrukturu i inovacije.
Stvaranje platforme za integraciju energetskog tržišta i inovacije
Da bi se oslobodio ovaj potencijal, regija bi trebala napredovati u svojoj energetskoj tranziciji, podsticati inovacije i ubrzati digitalizaciju. Ali nagrade su značajne. Čvršća integracija Zapadnog Balkana u evropske energetske i industrijske mreže ne bi samo poboljšala konkurentnost, već bi i ojačala ukupnu ekonomsku i stratešku otpornost EU i cijelog regiona.
Strateška lokacija regije – premoštavanje Turske, Kavkaza i Jugoistočne Evrope – pozicionira je kao čvorište za snabdijevanje energijom, te bi stoga domaći potencijal u hidro, solarnoj i vjetroenergiji trebao biti dalje iskorišten. Poboljšanje prekograničnih elektroenergetskih interkonekcija omogućilo bi dijeljenje viškova, upravljanje vršnim opterećenjem i veću fleksibilnost u vremenima krize. Integracija tržišta i usklađivanje propisa putem spajanja tržišta EU i harmonizovanog izdavanja dozvola oslobodili bi investicije i smanjili rizik.
Kao banka EU za međunarodna partnerstva i razvoj, Evropska investiciona banka (EIB) preduzima konkretne korake kako bi oslobodila potencijal regije i podržala njenu integraciju. U partnerstvu s Evropskom komisijom, koristi kombinovane alate za finansiranje sa grantovima EU i tehničkom pomoći za razvoj ključnih infrastrukturnih projekata. Ovo poboljšava uslove finansiranja takvih projekata, poboljšava njihovu ekonomsku održivost i smanjuje pritisak na javna sredstva.
Pomaganje malim preduzećima da se snađu
Privatni sektor će, također, igrati važnu ulogu u zelenoj tranziciji i digitalizaciji. Jedna od hitnih potreba je stvaranje boljih uslova finansiranja koji omogućavaju inovativnim i kompanijama u ranoj fazi razvoja da podstaknu visokotehnološka rješenja. Izgradnja regionalnog ekosistema za startupove zahtijeva više od kapitala – potrebne su institucije, investitori i povoljno regulatorno okruženje. Istovremeno, digitalna transformacija i razvoj vještina bit će ključni za integraciju novih tehnologija umjetne inteligencije u e-usluge, industrije i mala i srednja preduzeća u regiji.
EIB podstiče lokalne firme da ostvare održiva ulaganja u ovim područjima putem garancija i proizvoda za podjelu rizika, kao i inicijativa poput predstojećeg Instrumenta za inovacije i zelenu transformaciju. Ovi resursi pomažu malim preduzećima koja imaju kreditna ograničenja da pristupe likvidnosti. Oni, također, nude komercijalnim bankama olakšanje pristupa i plasmana kapitala i niži rizik koncentracije, omogućavajući im da daju više kredita, stvarajući pozitivan ciklus.
Zamah se gradi
Plan rasta Evropske unije za Zapadni Balkan, vrijedan šest milijardi eura, predstavlja ključni korak u unapređenju regionalne integracije, povezan sa provedbom nacionalnih reformskih programa. Plan je osmišljen kako bi ubrzao integraciju regije u jedinstveno tržište, uz podršku inicijativa poput centara za digitalne inovacije, SEPA i Zelenih koridora, olakšavajući nesmetaniji transfer znanja, kapitala i robe.
Dodatni zamah postignut je 16. oktobra, kada su ministri ekonomije Zapadnog Balkana, u okviru Berlinskog procesa, podržali sveobuhvatni paket od 11 regionalnih inicijativa. Ove mjere, koje obuhvataju zelene finansije, brendiranje turizma, koordinaciju socijalnog osiguranja i olakšavanje investicija, čine dio Akcionog plana za zajedničko regionalno tržište.
Države članice EU sada moraju razmotriti kako strateški usmjeriti investicije kako bi smanjile ranjivosti i ojačale otpornost, jer Zapadni Balkan sve više postaje produžetak evropske ekonomske sigurnosti. Ove zemlje nisu samo susjedi; one su suštinski dio budućnosti Evrope.