Efikasnost kineskog uticaja na Zapadnom Balkanu

Razumijevajući jedinstvene teritorijalne i administrativne strukture zemalja Zapadnog Balkana, Peking aktivno sarađuje sa općinskim i regionalnim vlastima na izvođenju zajedničkih projekata, posebno u regijama s decentralizovanom upravom i jakim lokalnim vlastima, kao što su Albanija i Bosna i Hercegovina. Posebno su intenzivne veze na nivou gradova pobratima. Naprimjer, Tirana i Peking, zajedno sa još pet gradova iz obje zemlje, su gradovi pobratimi. Slično, Sarajevo i Šangaj održavaju bliske veze, podržane donacijama kineskih medicinskih maski tokom ranih faza pandemije COVID-19. Nenaglašenu, ali značajnu ulogu u srpsko-kineskim odnosima igraju veze kineske provincije Šandong i Srbije.

Kineska strategija nadopunjavanja veza na visokom nivou sa manjim društvenim, kulturnim i medijskim interakcijama stvara sveobuhvatnu mrežu uticaja. Ovu strategiju, također, obilježava pomna pažnja posvećena detaljima. Naprimjer, Nacionalni filmski arhiv u Tirani dobio je kinesku opremu za kontrolu temperature i vlažnosti kao donaciju, nakon požara u makedonskoj državnoj novinskoj agenciji MIA, dobila je kinesku finansijsku pomoć za oporavak i dječiji hor iz Wuxija donirao je gradu Sarajevu 42.000 medicinskih maski.

Kineske ambasade u regionu intenziviraju svoj angažman sa lokalnim udruženjima građana, nevladinim organizacijama, medijskim grupama, poslovnim udruženjima i stručnim zajednicama u Bosni i Hercegovini, Srbiji i Sjevernoj Makedoniji. Ovaj angažman građana, tradicionalno povezan sa zapadnim demokratskim modelima, sada efektivno koristi Peking. Kina promovira horizontalna partnerstva, uključujući direktne i horizontalne veze koje se materijaliziraju u saradnji između kineskih i lokalnih univerziteta, instituta za primijenjena istraživanja, trustova mozgova, medija, poslovnih struktura i nevladinih organizacija kako bi unaprijedili prokinesku agendu, posebno inicijativu Pojas i put (BRI) .

Kineska kulturna diplomatija se širi, a kineski kulturni centri dopunjuju Konfučijeve institute na Zapadnom Balkanu. 2020. godine u Beogradu je osnovan jedan od najvećih kineskih kulturnih centara u Evropi, a planiran je još jedan u Tirani. Prisustvo Kine u medijima u ZB se širi, posebno u Srbiji, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji. Diseminirane informacije su činjenične, neutralnog tona, sa minimalnim analitičkim sadržajem, fokusirane na ekonomska pitanja i generalno lišene kritičkih ocjena Kine. Direktno učešće Kine u stvaranju informativnog sadržaja povećava se kroz sporazume o saradnji sa državnim i privatnim medijima.

Ključni igrači u proizvodnji i širenju pro-kineskog sadržaja uključuju novinsku agenciju Xinhua, China Radio International (CRI), Kinesku globalnu televizijsku mrežu (CGTN) i BRI centre. Tradicija znanja ruskog jezika u zemljama bivše Jugoslavije, posebno u Srbiji, ustupa mjesto sve većoj zastupljenosti učenja kineskog jezika, koju u Republici Srpskoj aktivno podržava Milorad Dodik.

Kinesko finansiranje je uspostavilo različite „istraživačke” centre u Srbiji, prvenstveno koji služe kao instrumenti uticaja: Centar za međunarodne odnose i održivi razvoj (CIRSD), Conflux centar i Centar za istraživanje povezanosti na putu svile. Osnivač CIRSD-a je Vuk Jeremić, bivši ministar spoljnih poslova

Srbije, bivši predsjednik 67. Generalne skupštine UN i predsjednik Narodne stranke. Preko Komiteta Kineskog energetskog fonda (CEFC), Jeremić je primio milione dolara za konsultantske usluge, pomažući kineskim diplomatskim i političkim kontaktima sa uticajnim stranim ličnostima.

Kina sve više koristi Kinesku poslovnu asocijaciju Jugoistočne Evrope, stvarajući netransparentne odnose sa institucijama n Zapadnom Balkanu. BRI centri u regionu služe kao čvorišta za istraživanje, akademsku saradnju i uticaj medija. Broj kineskih ličnih i institucionalnih ulaznih tačaka u društva i privredne subjekte Zapadnog Balkana raste, pri čemu se vidljivo organizovane zajednice zalažu za aktivne i prijateljske odnose sa Kinom bez značajnije kineske intervencije u njihovom stvaranju. Ova dinamika ima političke posljedice i jača kineski uticaj u regionu.

Peking pokazuje fleksibilnost u iskorištavanju prirodno nastalih mogućnosti za stvaranje uticaja, kao što je pružanje besplatne finansijske pomoći za popravku i nabavku nove opreme za Makedonsku informativnu agenciju oštećenu požarom. Kina posvećuje nesrazmjerno veliku pažnju Srbiji u odnosu na ostatak Zapadnog Balkana i Evropu, zbog nekoliko faktora: statusa Srbije kao kandidata za članstvo u Evropskoj uniji bez pridržavanja pravila EU, političke stabilnosti, potencijala za transportne koridore, najveće privrede i stanovništva na Zapadnom Balkanu, nepriznavanje Kosova od strane Kine i podrška Srbije teritorijalnim pretenzijama Kine u vezi sa Tajvanom i Južnokineskim morem. Kina je, također, zainteresirana za praćenje pregovaračkog procesa Beograda i Prištine i vidi Srbiju kao atraktivan model za susedne zemlje.

Kineski uticaj u Srbiji dovoljan je da osigura podršku Beograda kineskim pozicijama u Sinđangu, Hong Kongu, Tibetu i Tajvanu. Srbija je efektivno usvojila politiku suzdržavanja od kritikovanja Kine u međunarodnim inicijativama. Prisustvo Kine u Srbiji naglašava sposobnost Pekinga da se fokusira na određene zemlje u kojima ima strateške interese ili mogućnosti da izvrši uticaj. Ako Srbija ne ispuni očekivanja kao uporište, Kina će tražiti drugu alternativnu zemlju.

Srbija ima nizak nivo otpornosti na kinesku „meku“ moć i ima najveći udio prokineskih stanovnika u centralnoj i istočnoj Evropi. Značajan faktor je i strateški interes Srbije za uticaj Kine kao stalne članice Savjeta bezbjednosti UN, što sprečava članstvo Kosova u UN. Ostali faktori uključuju privlačenje kineskih investicija kao balansa za Rusiju i kao alternativu investicijama EU. Ovo smanjuje percepciju Beograda o riziku i zavisnosti.

Partnerstvo Beograda sa Kinom podržava interese sve neliberalnijeg režima Srbije, jačajući njegov politički legitimitet kroz kinesku pažnju i pomoć. Igrajući na „kinesku kartu“, Beograd se pozicionira kao most između Kine i Centralne i Zapadne Evrope, jačajući međunarodni ugled srbijanskog predsjednika Aleksandra Vučića. Srbija je ključna za Kinu u promoviranju kineskog modela i agende.

Srbija i dalje ima prostora da razvija bliže odnose sa Kinom i manevrira pod sve većim pritiskom EU i SAD. Međutim, većina mladih Srba preferira zapadni model i za njih Kina ostaje kulturno neprivlačna. Za Kinu će biti sve izazovnije da primjeni „meku moć“ i kulturni prodor u Srbiji. Sve u svemu, željeni uticaj Kine na Zapadnom Balkanu otežavaju razlike u kulturi i sistemu vrijednosti, pri čemu su bolji rezultati postignuti u zemljama sa više kineskih investicija.

Kina je na ivici uspostavljanja pravih poluga uticaja na Zapadnog Balkana, posebno u Srbiji i Crnoj Gori. Ako se trenutni tempo produbljivanja kineskog angažmana u Zapadnog Balkanu nastavi, Peking bi mogao postići svoj cilj stvaranja područja u kojem Kina značajno oblikuje ekonomsko i političko okruženje, služeći i kao tampon i uporište za prodor u srce Evrope.

 

ZAKLJUČAK  

 

U tekstu se analizira prisustvo i metode koje Kina koristi kako bi ostvarila uticaj u zemljama Zapadnog Balkana. Osim ekonomskog uticaja koji se ostvaruje kroz prisustvo investitora i kreditora, čije poslovanje u zemljama Zapadnog Balkana karakteriziraju netransparentnost i sumnje na korupciju, kineska država natoji kroz različite vidove kulturne, akademske i drugih oblika saradnje jačati svoju „meku moć“.  

 

Većina aktivnosti koje provodi kineska država u zemljama Zapadnog Balkana usmjerena je na jačanje moći i uticaja Kine. Te aktivnosti su najprisutnije u Srbiji gdje je Kina najviše prisutna i kao investitor i kao kreditor. Također, posljednjih godina sve je prisutnije i snažnije prisustvo medija iz Kine na području Zapadnog Balkana, gdje se kroz saradnju sa domaćim medijima plasiraju propagandni narativi, najčešće bez kritičkih osvrta na dešavanja u Kini poput stanja ljudskih prava (Ujguri npr.). Kineske kompanije i institucije prisutne na Zapadnom Balkanu najčešće se ne oglašavaju kada su u pitanju problemi koji realno postoje (netransparentni ugovori, kršenje domaćeg zakonodavstva, standardi zaštite okoliša, prava radnika itd).  

Sve navedeno govori o ozbiljnom pristupu kojeg ima kineska država kada je u pitanju ostvarivanje uticaja u zemljama Zapadnog Balkana. Sa druge strana, u većini zemalja Zapadnog Balkana aktuelne vlasti ne smatraju takvo postupanje Kine izazovom sa kojim se trebaju suočiti, a u pojedinim zemljama kineske aktivnosti uživaju otvorenu podršku.