Zapadni Balkan na raskršću: stari rat u novoj geopolitičkoj kompoziciji – OpEd
Hibridni rat je napravio tranziciju od čisto teorijske brige do višestrane i prodorne strategije koja fundamentalno utiče na strukturu modernih društava. On je prevazišao granice propagande i dezinformacija, transformišući ove alate u moćno oružje za uticaj na demokratske procese i donošenje odluka u vladi. U tom kontekstu, Zapadni Balkan predstavlja dinamičnu laboratoriju u kojoj se jasno manifestuju hibridne strategije, koje ne samo da predstavljaju izazov stabilnosti regiona, već i rekonfigurišu njegov politički i društveni pejzaž.
Fenomen „Srpski svet“ i „Ruski svet“ čine dvije najvidljivije strategije koje djeluju na ovom prostoru. Izgrađeni na ciljevima globalne multipolarizacije, ovi projekti su sastavni dio ruske evroazijske strategije, koja nastoji da izazove zapadnu dominaciju i proširi svoj uticaj u regiji. Multipolarizacija je od jednostavne teorijske ideje evoluirala u stvarnost koju karakterišu konkretne i intervencionističke akcije, što ilustruju inicijative zemalja BRICS-a, koje jasno imaju za cilj preoblikovanje globalne ravnoteže snaga.
Značajan primjer ove dinamike je rušenje prozapadnih struktura u Crnoj Gori, proces koji je rezultat direktne intervencije Rusije i Srbije. Prateći ovaj razvoj događaja, čini se da je sljedeća strategija stvaranje pravnog okvira koji bi omogućio srpskim državljanima Crne Gore da automatski dobiju srpsko državljanstvo. Ovaj potez prati širi narativ demografskog i političkog uticaja, podržan nedavnim podacima sa popisa. Njegovi rezultati pokazuju porast broja građana koji se identifikuju kao Srbi, stvarajući tako demografsku bazu koja ide u prilog strateškim ambicijama Beograda i Moskve.
Ova kombinacija prikrivenog uticaja, izmanipulisane demografije i političkog uplitanja predstavlja ozbiljan izazov ne samo za zemlje regiona, već i za širu evroatlantsku bezbjednosnu arhitekturu. U tom kontekstu, hibridno ratovanje na Zapadnom Balkanu predstavlja se kao jasan model složenih hibridnih strategija, koje zahtijevaju dubinsku analizu i koordiniran odgovor međunarodnih aktera.
Zakon o dvojnom državljanstvu u Crnoj Gori: taktika širenja „srpskog sveta“
U maju 2024. godine Institut za studije hibridnog ratovanja „HOTOPUS“ objavio je naučnu studiju koja analizira geopolitičku strategiju Rusije i Srbije u odnosu na Crnu Goru, sa fokusom na hibridni rat kao sredstvo uticaja na demografsku i političku strukturu zemlje. Ova studija baca svjetlo na to kako Rusija i Srbija koriste etnički inženjering i politički uticaj da ojačaju srpski identitet i konsoliduju koncept „srpskog sveta“. Jedan od glavnih alata ove strategije je zahtjev za dvojnim državljanstvom za srpske državljane Crne Gore.
Trenutno Crna Gora ima striktan stav o dvojnom državljanstvu. Prema važećem zakonodavstvu, strani državljanin koji traži crnogorsko državljanstvo mora se odreći prethodnog državljanstva. Ova zakonska odredba predstavlja prepreku za provođenje predloga prosrpskih i proruskih partija, koje traže da crnogorski državljani srpskog porijekla imaju pravo na dvojno državljanstvo, uključujući i državljanstvo Srbije.
Ovi napori su rezultirali kao dio šire strategije za promjenu demografske i političke ravnoteže u Crnoj Gori, značajno jačajući veze između srpske zajednice i Srbije. Ovaj scenario stvara povoljnu osnovu za političku manipulaciju i povećanje uticaja Beograda u Crnoj Gori.
Demografska statistika pokazuje duboke promjene u etničkom sastavu Crne Gore tokom proteklih decenija. Na posljednjem popisu 41,12 posto stanovništva se izjasnilo kao Crnogorci, dok se 33 posto izjasnilo kao Srbi, što je povećanje od četiri posto u odnosu na popis iz 2011. godine. Ova promjena je posebno značajna u poređenju sa istorijskim podacima:
Ove brojke pokazuju nesrazmjeran rast srpske zajednice, posebno nakon raspada Jugoslavije. Ovaj trend ima važne implikacije, sugerirajući dobro osmišljenu strategiju za promjenu etničkog sastava i rušenje političke dominacije Crnogoraca.
Rezultati poslednjeg popisa stanovništva i trendovi rasta srpske zajednice predstavljaju jasan pokazatelj onoga što se može opisati kao etnički inženjering. Osnovni cilj je stvaranje demografske baze koja bi omogućila realizaciju glavnih strateških ciljeva:
1. Referendum o ujedinjenju sa Srbijom: Mogući scenario da Srbija koristi svoju demografsku većinu da organizuje referendum o ujedinjenju sa Crnom Gorom.
2. Podjela dijela teritorije referendumom: Drugi scenario je kada dio Crne Gore u kojem dominira srpska većina i prosrpska i proruska većina organizuje referendum o razdvajanju.
3. Promjene geopolitičkih okolnosti: U slučaju međunarodnih tenzija, srpska invazija na Crnu Goru mogla bi se opravdati na osnovu „zaštite“ srpske zajednice.
4. Širenje srpskog identiteta: Kroz kulturu, religiju i politiku, osnaženi srpski identitet se promoviše u Crnoj Gori.
Ova strategija nije samo demografsko ili pravno pitanje, već predstavlja ozbiljnu prijetnju suverenitetu Crne Gore. Kako srpski uticaj u etničkoj i političkoj strukturi zemlje raste, unutrašnja stabilnost i teritorijalni integritet Crne Gore su ugroženi. Konkretno, hibridne intervencije Srbije i Rusije kroz dezinformacije, diplomatski pritisak i raspirivanje etničkih podjela imaju za cilj da potkopaju demokratske strukture zemlje.
Napori etničkog i socijalnog inženjeringa u Crnoj Gori neće prestati, jer ova zemlja predstavlja značajnu komponentu ostvarenja sna o „srpskom svijetu“ i predstavlja trenutno najlakši put Rusije do pristupa moru toplim vodama.
Zapadni Balkan ostaje ključna tačka u međunarodnoj geopolitičkoj dinamici, gdje se istorijski naslijeđene tenzije kombinuju sa modernim prijetnjama hibridnog ratovanja. Hibridni rat, kao sofisticirana i višedimenzionalna strategija, prevazišao je uobičajene okvire prethodnih sukoba, postajući sredstvo uticaja na političke i društvene strukture regiona. Srbija i Rusija koriste ovu taktiku kako bi ostvarile svoje ciljeve u regionu, direktno dovodeći u pitanje suverenitet i stabilnost zemalja kao što su Kosovo, Crna Gora i Bosna i Hercegovina.
Jedna od najvidljivijih strategija ovog fenomena je realizacija projekta „Srpski svet“ koji ima za cilj stvaranje demografske i političke baze koja podržava interese Beograda i Moskve. To se postiže demografskim inženjeringom, izbornom manipulacijom i istorijskim i kulturnim narativima koji promovišu srpski identitet i njegove veze sa Rusijom. Slično tome, hibridne taktike koje se koriste u Gruziji i Ukrajini pružaju jasan model za razumijevanje potencijala za eskalaciju tenzija na Balkanu, uključujući korištenje demografije, ideoloških narativa i hibridnih alata.
Također je jasno da ovi napori nisu ograničeni na demografske ili pravne aspekte. Naprotiv, oni predstavljaju višedimenzionalnu prijetnju koja ugrožava regionalnu bezbjednosnu arhitekturu i evroatlantske integracije zemalja Zapadnog Balkana. Manipulacija demokratskim procesima i stvaranje etničkih tenzija hibridnim sredstvima naglašavaju potrebu za brzim i koordinisanim odgovorom zapadnih aktera.
Iskustvo hibridnih sukoba u Gruziji i Ukrajini pokazuje da odloženi odgovor samo pojačava strategije agresora i stvara prostor za dalju destabilizaciju. U tom smislu, kontinuirani angažman NATO-a i Evropske unije u podršci stabilnosti Balkana je od vitalnog značaja kako bi se izbjegla dalja eskalacija situacije.
Na kraju krajeva, hibridni rat na Balkanu ne treba tretirati kao izolovano pitanje. To je dio šire globalne strategije za izazivanje Zapada i stvaranje novog multipolarnog međunarodnog poretka. Stoga odgovor na ove izazove mora biti podjednako strateški i sveobuhvatan, uključujući jačanje demokratskih i sigurnosnih kapaciteta u ranjivim zemljama, kao i rješavanje izvora hibridnog uticaja.