Plan od četiri stuba za Zapadni Balkan Ursule Von der Leyen nagovještava odlučnost EU za postepeno pristupanje

Predsjednica Evropske komisije Ursula von der Leyen nedavno je objavila novi plan rasta za zemlje Zapadnog Balkana na GLOBSEC forumu u Bratislavi. Plan ima za cilj približavanje Zapadnog Balkana Evropskoj uniji i nadogradnju onoga što je Von derr Leyen označila kao "napredak postignut posljednjih mjeseci".

Plan je kreiran na četiri ključna stuba – približavanje Zapadnog Balkana jedinstvenom tržištu EU, produbljivanje regionalne ekonomske integracije, ubrzavanje temeljnih reformi i povećanje predpristupnih fondova za Zapadni Balkan. Von der Leyen je naglasila da je cilj donijeti neke od prednosti članstva u EU ljudima na Zapadnom Balkanu.
Čini se da je to novi pristup EU, kao što je Von der Leyen objasnila „mi ne samo da tražimo od naših partnera da preduzmu nove korake prema nama, već činimo i veliki korak prema njima“.
Budući da su Von der Leyen samo najavila plan, bez dodatnih detalja, ostaje pitanje da li će ovaj plan riješiti probleme sporog pristupanja zemalja Zapadnog Balkana i da li će ovaj koncept donijeti nešto novo na stol.
“Pretpostavljam da ovaj plan dolazi sada, jer se postepeno pristupanje vjerovatno smatra najboljim načinom da se proces proširenja pomjeri naprijed, uzimajući u obzir vrlo različite situacije na Zapadnom Balkanu i Istočnoj Evropi”, objašnjava Pierre Mirel, bivši generalni direktor Evropske komisije.
Mirel, koji ima značajno iskustvo u radu na proširenju na Zapadnom Balkanu i koji se i sam zalagao za reformu procesa, dodao je da bi „novine (koje plan donosi) bile postepeno pristupanje u zavisnosti od tempa svake zemlje i povećanje finansiranja mnogo veći nego što se do sada smatralo“.
„Prema mome mišljenju, ukoliko bi ovaj plan bio prihvaćen, Briselu bi zaista bilo mnogo lakše da ga provede, jer bi prevazišao nekoliko trenutnih prepreka“, zaključuje Pierre Mirel.

Čini se da je ruska invazija na Ukrajinu u februaru 2022. probudila proces proširenja, ali i stvorila nove izazove proširujuću listu zemalja kandidata i potencijalnih kandidata.
„Rat u Ukrajini i činjenica da se lista kandidata za članstvo u Evropskoj uniji proširila svakako zahtijeva prilagođavanje pristupa Zapadnom Balkanu“, kaže Milena Muk, istraživač javnih politika Instituta Alternativa u Crnoj Gori.
Dodala je i da EU već dugo "traži" nove strategije, a donekle i "kupuje vrijeme", jer većina strategija nije materijalizirana - od strategije 2018. do nove metodologije proširenja predložene još 2020. godine, čiji se elementi poklapaju sa predstavljenim novim planom za region.
Štaviše, Muk napominje da je ovaj plan potrebno razraditi kroz vrlo jasnu mapu puta kako bi se donijelo nešto novo i značajno, a ne samo da se ostane na nivou svrhe bez akcije.
“Činjenica je da su neki elementi već prisutni u raspravama o reformi politike proširenja, što je neophodno jer sadašnji pristup zahtijeva vrlo složene i dijelom bolne reforme, a zauzvrat nudi sve nejasniju perspektivu pristupanja koja nije donosi rezultate”, tvrdi Muk.
Muk smatra da to u nekim slučajevima može dovesti do “neželjenih negativnih posljedica ili uspostavljanja hibridnih režima” i da su glavni “krivci” za to političke elite u regionu.
“Sa druge strane, stav predsjednice Evropske komisije da EU ne može sjediti i čekati samo da zemlje regiona naprave nove korake ka EU, već sama EU mora pokrenuti velike korake prema zemljama Zapadnog Balkana zvuči ohrabrujuće”, kaže Muk.
Strahinja Subotić, programski menadžer i viši istraživač u Centru za evropsku politiku smatra da su pored govora Von der Leyen i francuskog predsjednika Emaneula Macrona, također treba analizirati obraćanja državnog sekretara za vanjske poslove Laurencea Boonea i njemačke državne ministrice za Evropu i klimu Anne Lührmann.
„Mislim da je govor Ursule fon der Lajen veoma značajan, ali opet ne treba ga posmatrati kao izolovan događaj, već treba uzeti u obzir sve ono što se tih dana govorilo u Bratislavi“, kaže Subotić.
Pojašnjava da je poruka svih ovih aktera da je, zaista, politika proširenja ponovo na dnevnom redu EU, više nego što je to bio slučaj u prethodnom periodu. Ističe i da je Macron izjavio da sadašnja metoda više ne funkcionira i da je potrebno upustiti se u teorijsko i praktično preispitivanje postojećih metoda.  

„U tom smislu on postavlja najširu perspektivu i viziju sa podsticajem da se radi na politici proširenja, dok na drugom nivou imamo Ursulu Von der Leyen koja je slično izjavila – da će politika proširenja biti prioritet“, kaže Subotić.
Ističe da su Boone i Lührmann kontinuirano razgovarali o postupnom pristupanju, što je Centar za evropsku politiku formalno razvio 2021. godine, ali su ideje prvi put nastale 2018. Štaviše, objasnio je da su istaknuli da sadašnji francusko-njemački rad grupa razvija Bijelu knjigu koja bi trebala operacionalizirati ovu ideju kao odgovor na poziv Evropskog vijeća iz juna 2022., koji je podržao postepeno pristupanje.
„Tako da vidimo da najviši nivo EU sluša šta govore think-tankovi iz Srbije i sa Zapadnog Balkana i svi ti govori idu u istom pravcu. Najbolje ih je posmatrati kao jedan širi paket. Mislim da je ova godina, ključna jer će sledeće godine biti izbori i svima je cilj da do kraja godine stave nešto na sto, nešto što bi moglo da unaprijedi i odredi rad ključnih institucija EU tokom narednog institucionalnog ciklusa“, objašnjava Subotić.
Muk se složila da bi model etapnog pristupa mogao biti dio rješenja, posebno jer su ključni elementi ovog modela u velikoj mjeri komplementarni principima nove pristupne metodologije.
“S obzirom da većina ideja nije suštinski nova i da su neki procesi već započeti, kroz Berlinski proces, ali i “odozdo prema gore” kroz inicijative civilnog društva kako u regionu tako iu Evropskoj uniji, dalja reforma politika proširenja je manje pitanje kapaciteta i više predstavlja odlučnost i usklađen pristup na nivou svih članica EU”, objašnjava Muk.
Nešto što Boone i Lührmann pominju je neophodnost postepenog pristupa, a samim tim i mogućnost otvaranja vrata institucija EU zemljama Zapadnog Balkana tokom pretpristupnog procesa, objasnio je Subotić, navodeći da postoji cilj da se smanji jaz između koristi i reforme i pokazujući da postoje dodatne institucionalne i finansijske koristi za provođenje daljih reformi u pokušaju da se oživi perspektiva članstva.
„Naravno, svi ovi govori nisu uspjeli precizirati kako bi mogao funkcionirati princip „više za više – manje za manje“. I dalje ćemo insistirati na povezivanju ovih beneficija sa napretkom standarda, jer u suprotnom svaka dodatna korist bez vezivanja za nivo napretka samo jača stabilokratiju u regionu“, zaključio je Subotić.