Osovina Peking-Moskva: evoluirajuće evropske perspective – I DIO  

Ovo izaziva konsternaciju u Evropi, gdje su nedavne javne ankete pokazale relativnu podvojenost u odnosu na Kinu - u prosjeku, prema anketi iz 2022, 43 posto Evropljana vidjelo je Kinu kao "neophodnog partnera". Međutim, odnos Kine i Rusije sada je pod lupom evropskih kreatora politike. Činilo se da je posjeta kineskog predsjednika Xi Jinpinga Moskvi u martu 2023. godine potvrdila rastući osjećaj u Evropi da se Kina približila Rusiji u posljednjih 18 mjeseci. Evropljani su primili k znanju Xijevu izjavu da "trenutno postoje promjene kakve nismo vidjeli 100 godina, a mi smo ti koji zajedno pokrećemo te promjene", uključujući volju da se nastavi bliža ekonomska saradnja između Kine i Rusije. Peking i Moskva, također, imaju zajednički cilj da preokrenu međunarodni sistem u svoju korist, posebno u važnim regionima kao što su Arktik i Centralna Azija, gdje su evropski interesi u pitanju. Čini se da je i naučna saradnja Kine i Rusije u porastu. Na poslovnom planu, neke evropske transportne i logističke kompanije suočavaju se sa teškim izborom između rizika prkošenja ekonomskim sankcijama protiv Rusije i dugih kašnjenja u korištenju željezničkih ruta koje je izgradila Kina preko Evroazije.

Imajući u vidu ovaj razvoj događaja, ovaj rad analizira bilateralne odnose sa evropskog stanovišta. Na osnovu intervjua sa evropskim kreatorima politike i stručnjaka, kao i iz više evropskih izvora, ovaj rad otkriva da je većina država Evropske unije (EU) uznemirena snažnijim partnerstvom između dve zemlje i osuđuje podršku Kine Rusiji. Osim toga, u nekim oblastima, kao što su Arktik i pomorstvo, Evropljani smatraju da bi se trebali pripremiti za veći kinesko-ruski izazov u budućnosti. Evropsko razočaranje ratom u Ukrajini moglo bi uticati na dugoročne odnose EU ne samo sa Rusijom, već i sa Kinom.

 

Varijacije među članicama Evropske unije

 

Iako u cijeloj EU postoji osjećaj da je odnos Kine i Rusije postao strateški, stepen svijesti ovisi o historijskim, geografskim i sociološkim faktorima. Postoji određena razlika u mišljenju između zemalja EU koje su bile dio socijalističkog bloka tokom Hladnog rata i zemalja Zapadne Evrope.

Evropljani imaju dugu historiju odnosa sa Rusijom, a ranije i sa Sovjetskim Savezom, uključujući okupacije u istočnoj i sjevernoj Evropi, vojne intervencije, ekonomsku prisilu, prisilni rad i kršenje ljudskih prava. Za mnoge evropske zemlje, ruska ambicija dominacije je odavno utvrđena činjenica. Ova realnost doprinosi negativnoj slici Rusije u dijelovima Evrope. Kina je, međutim, bila relativno udaljena sila, iako je sada glavni trgovinski partner EU.

Odnosi Kine sa istočnom i srednjom Evropom dostigli su vrhunac tokom Hladnog rata, kada su neke zemlje, poput Rumunije i Bugarske, imale prilično dobre odnose sa Narodnom Republikom Kinom (NR Kinom), posebno 1960-ih. Ovaj "poseban odnos" je izblijedio nakon pada Berlinskog zida i ostao je neaktivan sve do 2010-2016, kada je Peking pokušao stvoriti poseban forum za poticanje odnosa sa istočnom i srednjom Evropom, poznat kao 16+1, sa ciljem promoviranja Kineske investicije u regionu i Inicijative Pojas i put. Međutim, na ovu šemu je Evropska komisija gledala kritički, koja je u njoj vidjela skretanje sa vlastite politike prema Kini.

Ali kako se kineske obećane investicije u istočnoj i centralnoj Evropi nisu pojavile, forum 16+1 počeo je gubiti zamah. Iznad svega, ruska invazija na Ukrajinu u februaru 2022. ozbiljno je uticala na položaj Pekinga u Istočnoj Evropi, gdje mnogi vide približavanje dva autoritarna režima kao prijetnju njihovim demokratskim sistemima.

Intervjui sa zvaničnicima i stručnjacima u Varšavi, Talinu, Briselu, Parizu i Berlinu otkrivaju nijanse u načinu na koji Evropljani shvataju kinesko-rusko "prijateljstvo bez granica". Percepcije u Evropi variraju u zavisnosti od porijekla zemlje i prethodnih odnosa sa Kinom i Rusijom. Anketa iz 2022. godine pokazala je da ako Kina isporučuje municiju i oružje Rusiji, to bi predstavljalo "crvenu liniju" za mnoge Evropljane (iako zvanična definicija "crvene linije" nikada nije data u Briselu ili bilo kojoj drugoj prijestolnici). U prosjeku, 41 posto Evropljana bi podržalo sankcioniranje Pekinga u tom slučaju, čak i ako bi to značilo ozbiljnu štetu zapadnim ekonomijama. Manjina od 33 posto u prosjeku bi se protivila sankcijama.

 

Poljska

Kada je u pitanju sukob u Ukrajini, Poljska predstavlja evropsku liniju fronta, a njen odnos sa Kinom bio je duboko pod uticajem rata i drugih faktora. Iako poljska vlada kaže da želi rebalansirati svoje trgovinske odnose, „nedavna ekonomska i politička dešavanja u Kini, kao što je proces zatvaranja Kine tokom COVID-19, najava koncepta 'dvostruke cirkulacije' i povećanje globalnog nivoa NRK-a je uticala na percepciju Poljske o Kini.

Stručnjaci kažu da je Poljska izmijenila svoj stav prema Kini, posebno zbog produbljivanja kineskih veza sa Rusijom - zemljom koja se u Poljskoj smatra najozbiljnijom prijetnjom sigurnosti. (Ova percepcija znatno prethodi ruskoj okupaciji Krima i Donbasa i tekućem ratu u Ukrajini). Pored onih u EU, poljski stavovi prema Kini evoluirali su od "entuzijazma" do "sve veće budnosti" od 2017. Podrška Pekinga Moskvi je dodatno oslabila poljsku percepciju Kine.

Poljske vlasti su u nekoliko navrata pozvale Kinu da osudi rusku agresiju, uključujući telefonske razgovore između poljskog predsjednika Andrzeja Dude i kineskog predsjednika Xi Jinpinga u julu 2022. godine i tokom posjete kineskog specijalnog izaslanika za evroazijska pitanja Li Huija Varšavi u proljeće 2023. godine. Ali sve dok Kina podržava Rusiju u njenim nastojanjima, kinesko-poljski odnosi će se i dalje pogoršavati.

 

Baltičke države

 

Još gori scenario može se uočiti u tri baltičke države, koje su se pridružile EU 2004. godine, nakon raspada Sovjetskog Saveza. Prvobitno dio formata 16+1 (sada 14+1), ove zemlje su posljednjih godina oslabile svoje odnose sa Kinom. Litvanija je bila pionir ove promjene 2019. godine kada je napustila tijelo i odobrila uspostavljanje službenog prisustva vlade Tajvana u Vilniusu. To je izazvalo bijesnu kinesku reakciju trgovinskim sankcijama ne samo Litvaniji, nego i evropskim kompanijama koje trguju sa baltičkom državom. Zauzvrat, EU je podnijela tužbu protiv Kine Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (STO) u Ženevi.

Politika Litvanije je njegovana u zemlji, jer su članovi njene političke elite postali kritični prema kineskom režimu. Nakon uvođenja kineskih sankcija, Vilnius je donekle imao koristi od kineskog bojkota i stoga je mogao razviti nove veze s jugoistočnom Azijom i Tajvanom.

Latvija i Estonija su zauzele nešto drugačije pristupe. Prema naučnici Una Aleksandra Bērziņa-Čerenkova, „Latvija nema kinesku strategiju: ona se treba pozabaviti pozicijom Kine u pogledu Rusije i rata u Ukrajini, preoblikovati latvijske interese u širi indopacifički narativ i uravnotežiti infrastrukturu Latvije.

Prvobitno, "nezvanični kodeks ponašanja" Latvuhe uključivao je tretiranje Kine kao potencijalnog izvoznog tržišta - balansiranje politike i ekonomije.

Baltički stručnjaci priznaju da bi kineski proruski stav u ratu u Ukrajini mogao podstaknuti "osjećanje nezadovoljstva" prema Kini. Latvija poziva Peking da zauzme odlučniji i odgovorniji stav protiv ruskog rata.

Kao i njeni susjedi Latvija i Litvanija, Estonija ima loše ekonomske veze sa NRK. U potpunosti podržava stav EU o Kini i izabrala je da se povuče iz grupe 17+1 zajedno sa svoja dva baltička susjeda. Pošto je osigurala gotovo 400 miliona eura — više od jedan posto svog BDP-a — vojne pomoći, Estonija je bila na prvoj liniji evropske podrške ukrajinskoj borbi protiv ruske invazije. Iz tog razloga, veoma je sumnjičava prema bliskim vezama Kine sa Putinovim režimom.

 

Njemačka i Francuska

 

U zapadnoj Evropi, Njemačka je morala preispitati svoje odnose sa Rusijom nakon invazije na Ukrajinu u februaru 2022. U Berlinu su se vodile mnoge debate, posebno unutar vladajuće koalicije. Nekoliko dana nakon što je Rusija napala Ukrajinu, njemački kancelar Olaf Scholz, član Socijaldemokratske partije, održao je važan govor, obećavajući novi pristup odbrani i sigurnosti i ponudivši dodatnih 100 milijardi eura koje će se potrošiti na jačanje njemačkih oružanih snaga. U maju 2023. njemački ministar odbrane Boris Pistorius najavio je novi paket mjera za Ukrajinu od 2,7 milijardi eura (uključujući 30 tenkova Leopard), dodajući da će "Njemačka pružiti svu pomoć koju može, koliko god bude potrebno". Dva mjeseca kasnije, Njemačka je objavila kinesku strategiju u kojoj je ponovo procijenila svoj odnos sa Pekingom. Jedan aspekt obuhvaćen strategijom je kinesko-ruski odnos:

Odnosi Kine sa Rusijom, posebno nakon ruskog agresorskog rata protiv Ukrajine, izazivaju zabrinutost u Njemačkoj. U svojoj zajedničkoj deklaraciji od 4. februara 2022. godine, Kina i Rusija su se obavezale da će značajno intenzivirati svoju saradnju u svim sferama… Agresorski rat Rusije protiv Ukrajine je fundamentalno kršenje Povelje UN-a. Kina ne brani vjerodostojno suverenitet i teritorijalni integritet Ukrajine, a istovremeno podržava ruske narative koji su usmjereni protiv NATO-a (Sjevernoatlantskog saveza). Ostajemo uključeni u dijalog sa Kinom i pozivamo Kinu da jasno izjavi svoje protivljenje ruskom agresorskom ratu.

Ipak, neki članovi njemačkog političkog establišmenta ne vjeruju da Rusija "želi slijediti kineski put". Rusija pokazuje spremnost da eskalira sukob sa Zapadom, dok njemački stručnjaci smatraju da Peking ne želi konfronaciju, posebno sa Evropom. Uprkos očiglednim ekonomskim razlikama, ruske elite smatraju svoju zemlju i kulturu superiornijim od Kine, smatra nekoliko evropskih stručnjaka intervjuiranih za ovaj tekst. Ocjenjuju da bi bilo teško, ako ne i nemoguće, da se Kina povuče iz specijalnih odnosa sa Rusijom.  

"Kina pažljivo pokazuje Rusiji da je ona velika riba", rekao je Jakub Jakóbowski iz Centra za istočnjačke studije (OSW).

Što se tiče Francuske, ministrica vanjskih poslova Catherine Colonna pozvala je Kinu da iskoristi svoj odnos sa Moskvom kako bi uvjerila Kremlj da je "Rusija [u] ćorsokaku i da se treba vratiti razumu". Francuska je zabrinuta zbog rastuće kineske konvergencije po brojnim pitanjima, od njihovog sve većeg interesa za Arktik do tehnologija dvostruke namjene i potencijalne kinesko-ruske saradnje na globalnom jugu. Ali Peking je ostao relativno miran na zahtjeve Francuske, osim telefonskog razgovora između predsjednika Xi Jinpinga i Volodimira Zelenskog 25. aprila 2023. godine. Nekoliko sedmica kasnije, predsjednik Emmanuel Macron je kritizirao Rusiju, jer je koristila "oblik vazalizacije u odnosu na Kinu, "presjecanje veza sa baltičkim državama i guranje Švedske i Finske da se pridruže NATO-u što bi bilo nezamislivo prije dvije godine". Izjava je izazvala žestoke komentare Kremlja. Kao lider koji je pokušao da angažira Putina u nekoliko navrata — čak i samo nekoliko dana pre nego što je počeo rat u Ukrajini — Macron može primjetiti da se Evropljani sada okupljaju oko NATO-a, donekle ostavljajući po strani njegovu ambicioznu, predratnu „evropsku stratešku autonomiju“, koncept koji odnosi se na sposobnost evropskih zemalja da djeluju autonomno i nezavisno od drugih u strateški važnim oblastima. Evropska strateška autonomija je napravila korak unazad.

 

“Asimetrično” partnerstvo

 

U mnogim evropskim zemljama, osovina Peking-Moskva se vidi kao "asimetrično" partnerstvo između dva autoritarna režima zaokupljena sopstvenim opstankom u međunarodnom okruženju, koje oba smatraju neprijateljskim. To je bio slučaj, posebno od 2012. godine, kada je Xi Jinping došao na vlast, a Vladimir Putin je već zaključio (u svojoj 12. godini u Kremlju) da je ambicija SAD bila obuzdavanje – ili svrgavanje — njegovog režima. Iako Kina i Rusija imaju različite političke kulture i razlikuju se u procjeni motivacije jedne druge, "njih u osnovi objedinjuje slična percepcija međunarodnih odnosa i njihov pristup vanjskoj politici", navodi se u izvještaju OSW-a o sukobu Peking-Moskva iz 2021.

U kontekstu ukrajinskog konteksta i prijetnje koju predstavlja Rusija, zemlje istočne i sjeverne Evrope sada nemaju iluzija kada je Moskva u pitanju; njihova procjena Kine je, također, sve sumornija. Oni vide NATO kao jedinu opciju za odbranu svojih granica. Vođene vlastitim nacionalnim interesima, veće zemlje kao što su Francuska, Njemačka i Italija spremne su održavati prilično blizak dijalog sa Kinom - čak i pod takvim okolnostima. Bez obzira na sve, Kina je velika sila čije će odluke nastaviti uticsti na globalni poredak. Pariz, posebno, ne vidi drugu opciju osim da izgradi evropsku odbranu, a ne da se oslanja

isključivo na NATO i SAD i želi nastaviti saradnju sa velikim silama širom svijeta. Što se tiče njemačkih multinacionalnih kompanija, one smatraju da Kina ostaje prilično atraktivno potrošačko tržište, a ponekad i resursni centar za inovacije. Njemačka ekonomija ne može sebi priuštiti da zatvori vrata Kini.