KOMENTAR: Armenija, posljednja koji stoji

Pašinjan je samo ubrzao svoju želju da Armeniju usmjeri mnogo bliže Zapadu. Provodeći politiku istovremenog udaljavanja zemlje od Rusije, Pašinjanova ubrzana strategija „okretanja na Zapad“ je dobila novi zamah u februaru, sa tri ključne posete Washingtonu, Parizu i Minhenu.

Ova trosmjerna vožnja prema zapadu započela je četverodnevnom posjetom Washingtonu početkom februara, kada se armenski lider sastao s američkim potpredsjednikom JD Vanceom u Bijeloj kući, razgovarao s nekoliko članova Kongresa i obratio se istraživačkim centrima sa sjedištem u Washingtonu. Nakon posjete Washingtonu, nekoliko dana kasnije uslijedila je posjeta Parizu gdje se sastao sa francuskim predsjednikom Emmanuelom Macronom, snažnim pristalicom Armenije.

Ovaj drugi dio Pašinjanove strategije je otkrio armenski naglasak na produbljivanju veza s Evropom na dva nivoa: institucionalnom povezivanju sa samom EU, dok se fokusira na odnose sa pojedinačnim državama članicama EU.

Treća posjeta armenskog čelnika ovog mjeseca, Minhenskoj sigurnosnoj konferenciji, je naglasila da je Armenija ponovo potvrdila hrabriju i nezavisniju vanjsku politiku, posebno nakon godina potčinjavanja Rusiji. To je bilo očito u Pašinjanovom približavanju nekolicini čelnika EU u Minhenu, što je samo potkrijepljeno svježim pro-EU prikazom kod kuće u Armeniji.

 

 

Osim februarskih sastanaka premijera na Zapadu, domaći događaji u Armeniji samo su ojačali zaokret prema Zapadu. Nakon prošlogodišnje javne kampanje prozapadnih i provladinih grupa koje se zalažu za članstvo u EU, armenski parlament usvojio je u januaru nacrt zakona kojim se najavljuje "početak procesa pridruživanja Armenije Evropskoj uniji".

Iako potez parlamenta koji podržava aspiracije Armenije prema EU nije bio iznenađenje s obzirom na dramatičnu promjenu javnog mnijenja u zemlji, armenska vlada je i opreznija i realističnija.

Uprkos nastojanju armenske vlade za asertivnijom strategijom za „diverzifikaciju“ svoje sigurnosne i vanjske politike daleko od bilo kakvog oslanjanja na Rusiju, još uvijek postoji izražen stepen razboritosti i opreza, vođen realističnijom procjenom opcija Armenije. Potreba za ovim armenskim oprezomi opreznijoj politici proizilazi iz tri faktora.

 

 

Prvo razmatranje koje teži da ublaži aspiracije Armenije je manje ukorijenjeno u sigurnosnoj ili vanjskoj politici, a više u značaju ekonomske ovisnosti Armenije od Rusije. U tom kontekstu, veći dio 2024. godine Rusija je činila preko 41 posto armenske vanjske trgovine. A u poređenju sa 7,5 posto udjela u trgovini sa EU za isti period, armenskom trgovinom i dalje dominira Rusija, koja je bila vodeći trgovinski partner, sa bilateralnim armensko-ruskim trgovinskim obimom koji je premašio tri milijarde dolara u 2023. Mimo trgovinske statistike, za prosječnog armenskog potrošača, subvencionirana cijena armenskog prirodnog plina najviše ovisi o uvozu ruskog prirodnog plina.

Ovaj ekonomski aspekt ruske poluge je vezan samo sa članstvom Armenije u Evroazijskoj ekonomskoj uniji (EaEU) kojom dominira Rusija, što služi kao inherentna prepreka ekonomskom i trgovinskom potencijalu Armenije sa EU. U stvari, članstvo Armenije u tom evroazijskom trgovinskom bloku zapravo onemogućava bilo kakvu duboku i sveobuhvatnu zonu slobodne trgovine (DCFTA) sa EU i pravno sprečava članstvo Armenije u EU.

Iz svih ovih razloga, Pašinjanova vlada se osjeća primjereno opreznom i pažljivo upravlja svojim otporom gravitacijskom privlačenju iz ruske ekonomske orbite.

 

 

Drugi faktor koji ograničava manevarski prostor Armenije usredsređuje se na njene odnose sa Rusijom, Azerbejdžanom i Turskom. Njena geografska izolacija na Južnom Kavkazu, regiji koja je dugo služila kao arena za konfrontaciju mnogo većih sila, ostavila je Armeniju odsječenom od Zapada. Štaviše, tinjajuća nestabilnost duž granica Armenije sada se umnožila i povećala.

U ovom neposrednom susjedstvu, Armenija je i dalje izložena izazovima zbog nepoželjne geografije. Na istoku, Armenija graniči sa neposlušnim Azerbejdžanom koji želi održati sukob sa Armenijom i koji još uvijek odbija da daje prednost diplomatiji nad silom oružja. Gledajući prema zapadu, Turska ostaje susjed koji ne želi „normalizirati“ odnose sa Armenijom i čija je vojna i diplomatska podrška Azerbejdžanu samo ometala poslijeratnu stabilnost.

Ovakva osa nestabilnosti istok-zapad dodatno je pogoršana razvojem na sjeveru i jugu. Južni susjed Armenije, Iran, posebno je zastrašujući partner, čija su vlastita izolacija i destabilizirajući interesi nametnuli ozbiljna ograničenja potencijalnoj trgovini i saradnji. A na sjeveru, nedavni događaji u Gruziji su jako zabrinuli Armeniju. Vodeći naglašenu politiku prilagođavanja Rusiji uz prkošenje sopstvenom stanovništvu, gruzijsko rukovodstvo je doprinijelo naglom geopolitičkom preračunavanju.

Ovaj gruzijski prelazak u zagrljaj Rusije i prezir prema Zapadu uklanja važan tampon za Armeniju, koja nema granicu s Rusijom. Nakon nekoliko godina bukvalnog skrivanja iza Gruzije, koristeći dividende gruzijskih težnji da se pridruži i EU i NATO savezu, Armenija sada postaje mnogo izloženija u svom okretu prema Zapadu.

 

 

U tom kontekstu teške geografije njenog neposrednog susjedstva, Armenija se suočava sa još ozbiljnijim trendom od trećeg, vođen širim globalnim prestrojavanjem koje je počelo u Washingtonu. Ovaj trend, obilježen iznenadnim preokretom američke vanjske politike, predstavlja neposrednu opasnost za Armeniju, budući da Washington ubrzano prigrli Moskvu i podstakne autoritarnu moć. To je sada sve očiglednije u agresivnom zaokretu Trumpove administracije protiv Ukrajine. Opasnost za Armeniju proizilazi iz njene ranjivosti kao jedine preostale demokratije na Južnom Kavkazu.

A za Pašinjana, kao mogućeg “jedinog preživjelog”, on brzo postaje proklet kao “posljednji čovjek koji stoji” u regiji lišenoj partnera i opterećenoj blizinom autoritarnih sila predvođenih Rusijom koja se ponovo usporavlja.